Μερικά tips από ένα βετεράνο των εκθέσεων*

Πανελλήνιες 2014

Μιας και κοντεύουν οι φετινές Πανελλαδικές, αποφάσισα να κάνω μια μικρή -συμβουλευτική- ανάρτηση για τα παιδιά που εξετάζονται φέτος για πρώτη φορά. Θεώρησα ότι τώρα -που αυτός ο εφιάλτης έχει παρέλθει από τη ζωή μου ανεπιστρεπτί-  ήταν η κατάλληλη στιγμή για να σας δώσω κι εγώ μερικά tips εκ των έσω. Όχι, δηλαδή, από κάποιον επαγγελματία, αλλά από κάποιον που πέρασε αρκετά πρόσφατα αυτή τη  δοκιμασία. Επέλεξα το θέμα για το οποίο θα μιλήσω(και θα σας διηγηθώ τη δική μου εμπειρία) να είναι η έκθεση, το πρώτο, παραδοσιακά, μάθημα κι εκείνο με το οποίο έχω τη μεγαλύτερη τριβή ακόμη και τώρα(αφού το γράψιμο -δοκιμιακό ή λογοτεχνικό- είναι σπουδαίο μέρος της καθημερινότητας και της ζωής μου γενικότερα). Οι συμβουλές που ακολουθούν, σε καμία περίπτωση δεν είναι συμβουλές επαγγελματία ελληνικής φιλολογίας(μόνο ξενόγλωσσης), αλλά επιβιώσαντος συγγραφέως των Πανελλαδικών 2009. ☺

Για την ανάρτηση αυτή, επέλεξα το αγαπημένο μου και πιο αμφιλεγόμενο θέμα που θα μπορούσε να "πέσει" στις Πανελλαδικές. Το θέμα της θανατικής ποινής. Ένας από τους λόγους που το επέλεξα είναι ότι, μολονότι το μελετήσαμε πολύ στο Λύκειο, δεν θυμάμαι να "έπεσε" ποτέ καθώς ήταν πολύ "αναμενόμενο". Το παρόν ζήτημα επιδέχεται τρεις διαφορετικές προσεγγίσεις: τη θετική (υπέρ της θανατικής ποινής), την αρνητική (εναντίον της θανατικής ποινής) και την ουδέτερη (αναπτύσσεις εξίσου και τις δύο απόψεις και τις αντιπαραβάλλεις χωρίς προσωπικά σχόλια). Γνώμη μου, είναι πως είναι καλύτερα να λάβετε μια σαφή θέση αναφορικά με το ζήτημα, καθώς αυτό προδίδει άτομο συγκροτημένο και κριτική σκέψη. Θεωρώ ότι είναι σεβαστό ένας νέος άνθρωπος να έχει δική του φωνή και ισχυρή επιχειρηματολογία. Στο σημείο αυτό, οφείλω να ομολογήσω ότι η δική μου άποψη, όταν έγραφα εκθέσεις σχετικές με τη θανατική ποινή, ήταν η αρνητική.

Καταρχήν, αν το θέμα ζητάει άρθρο, σε καμία περίπτωση ΜΗΝ ΞΕΧΑΣΕΤΕ ΤΟΝ ΤΙΤΛΟ. Τσεκάρετε το γραπτό σας, ξανά και ξανά, για να σιγουρευτείτε ότι δεν λείπει τίποτα ανάλογο. Η έλλειψη ενός τόσο βασικού στοιχείου, όπως ο τίτλος, μπορεί να σας στερήσει τουλάχιστον 10% από τη βαθμολογία σας (2 βαθμούς με άριστα το 20). Θα επιμείνω πολύ σε αυτό το κομμάτι, καθώς αυτό ήταν ένα λάθος που έκανα εγώ η ίδια στις δικές μου εξετάσεις -τον άφησα για να τον συμπληρώσω αφού ολοκληρώσω την έκθεση και εν τέλει τον ξέχασα. Ήταν το λάθος που μου στοίχισε περισσότερο απ' όλα, καθώς ήταν οι μόνοι χαμένοι βαθμοί για τους οποίους η ευθύνη ήταν αποκλειστικά και μόνο δική μου. Εκτός αυτού, ήταν κρίμα να χάσω μονάδες από κάτι τόσο βλακώδες ενώ είχα γράψει μια καταπληκτική έκθεση (για να καταλάβετε πόσο δυνατή ήταν η έκθεση μου από μόνη της, ο τελικός μου βαθμός ήταν 14, 3). 

Το ίδιο, φυσικά, ισχύει και στην περίπτωση που η ζητούμενη μορφοποίηση είναι εκείνη της επιστολής, από την οποία δεν πρέπει ποτέ να λείπουν η αρχική προσφώνηση (ανάλογα με το πρόσωπο στο οποίο απευθύνεται) και η αποφώνηση (λόγου χάριν "Με εκτίμηση, Ιωάννης Παπαδόπουλος").

Πριν ξεκινήσετε μια έκθεση, πρέπει να έχετε κάνει ένα πλάνο στο μυαλό σας. Συμβουλή μου, να χρησιμοποιείτε πάντα μια σελίδα ως πρόχειρη, επειδή θα σας βοηθήσει να οργανώσετε τις σκέψεις σας και να μην ξεχάσετε τις ιδέες σας. Επιπλέον, είναι καλό να αδειάσετε το μυαλό σας πριν προχωρήσετε στην έκθεση, αλλιώς θα σας απασχολούν παρεμπίπτουσες ιδέες κατά τη διάρκεια της συγγραφής. Ετοιμάστε ένα σχεδιάγραμμα, στο οποίο θα σημειώσετε αδρομερώς τα επιχειρήματα σας. Είναι σημαντικό να είστε απολύτως σίγουροι για τη διάρθρωση της εκθέσεως σας, γιατί αν ξεκινήσετε να γράφετε δεν μπορείτε να την αλλάξετε(οι μουτζούρες δεν εκτιμώνται). Βάλτε σε σειρά τη συλλογιστική πορεία του δοκιμίου σας και ξεκινήστε την έκθεση. Η βασική μορφοποίηση μιας έκθεσης αποτελείται από πρόλογο-κυρίως θέμα-επίλογο. Ορθότερο είναι, όμως, να χωρίσετε το κυρίως θέμα σε 2 ή περισσότερες παραγράφους-νοηματικές ενότητες.

Προχωρώντας στη συγγραφή, ξεκινάτε πάντα με τον πρόλογο. Μια συνήθης εισαγωγή περιλαμβάνει αναδιατύπωση της ερώτησης που δίνεται και την παράθεση γενικών -εισαγωγικών- πληροφοριών, ώστε να θέσουμε το θεωρητικό πλαίσιο της έκθεσης.

Αποφύγετε την επανάληψη και εμπλουτίστε το λόγο σας με ποικιλία διαρθρωτικών λέξεων. Εννοείται, σαφώς, ότι προϋπόθεση αποτελούν οι γερές βάσεις όσον αφορά τους κανόνες γραμματικής(ιδιαίτερη προσοχή στις αλλαγές που υφίσταται μια πρόταση από την ενεργητική στην παθητική φωνή) και συντακτικού(ένα σημαντικό λάθος συντακτικού είναι η έλλειψη διαζευκτικών συνδέσμων και σημείων στίξεως), καθώς και το πλούσιο λεξιλόγιο. 

Η δόμηση των επιχειρημάτων μπορεί να γίνει με πολλούς και διάφορους τρόπους. Η δική μου αγαπημένη μέθοδος είναι η αντιπαραβολή θετικών και αρνητικών επιχειρημάτων. Με άλλα λόγια, η αναφορά ενός υπερασπιστικού επιχειρήματος πριν αυτό καταρριφθεί με ένα αρνητικό(η διάρθρωση των παραγράφων γίνεται σε νοηματικές ενότητες ομάδων επιχειρημάτων). Αν δεν είστε ιδιαίτερα σίγουροι για τη δύναμη των επιχειρημάτων σας, κάντε μια σύντομη αναφορά σε μία παράγραφο στα αντίθετα από τα δικά σας και στη συνέχεια προχωρήστε στη δική σας άποψη.

Να θυμάστε, είναι σημαντικό να πιστεύετε τα επιχειρήματα σας. Αν παραθέσετε απλώς μερικές ιδέες που αποστηθίσατε σ' ένα βοήθημα, θα φανεί περίτρανα ότι δεν τις εκφέρετε με το πάθος που διακρίνει κάποιον που υπερασπίζεται την άποψη του. Η έκθεση σας θα φαντάζει κάπως "αυτόματη", σαν να την έγραψε υπολογιστής κι όχι άνθρωπος.

Επιλέξτε να διανθίσετε την επιχειρηματολογία σας με πηγές. Αφενός, δίνετε την εντύπωση ενός πολυμαθούς ατόμου, που έχει μελετήσει το θέμα σε βάθος. Αφετέρου, τα επιχειρήματα σας αποκτούν αυτόματα μεγαλύτερο κύρος, καθώς έχουν ήδη λεχθεί από σημαίνουσες προσωπικότητες και θεωρούνται κοινώς αποδεκτά. 

Εγώ, για παράδειγμα, γράφοντας ανάλογες εκθέσεις, επέλεγα να αναφέρω το επιχείρημα του Πρωταγόρα, από το ομώνυμο έργο του Πλάτωνα, σχετικά με τον σκοπό της ποινής(σωφρονισμός του εγκληματία και παραδειγματισμός της κοινωνίας, ώστε να αποτραπούν μελλοντικά εγκλήματα). Δράττοντας την ευκαιρία, προσέθετα κι άλλα επιχειρήματα στο δοκίμιο.

Να θυμάστε πως, όταν παραθέτετε αυτούσια μια φράση, πρέπει πάντα το απόφθεγμα να τίθεται εντός εισαγωγικών και να κάνετε σαφή αναφορά στην πηγή προέλευσής της. Επιπροσθέτως, οι περαιτέρω πληροφορίες που θα αναφέρετε πρέπει πάντα να είναι σχετικές με τα επιχειρήματα σας, αλλιώς μπορεί να θεωρηθεί ότι πλατειάζετε.

Στην κατακλείδα, ανακεφαλαιώνετε τις σημαντικότερες ιδέες που διατυπώσατε προηγουμένως, κάνοντας λόγο και για τις δύο απόψεις, καθώς και το τελικό συμπέρασμα. Ο πιο διπλωματικός τρόπος να κλείσετε μια έκθεση, είναι βρίσκοντας μια μέση λύση ανάμεσα στις δύο θέσεις. Για παράδειγμα, ότι είστε εναντίον της θανατικής ποινής αλλά υποστηρίζετε τη θέσπιση αυστηρότερων -στερητικών της ελευθερίας- ποινών για ειδεχθή εγκλήματα. Προσπαθήστε να αποφύγετε την αναμενόμενη διαρθρωτική λέξη "τέλος", αντικαθιστώντας τη με λέξεις όπως "συνοψίζοντας" "συμπερασματικά" κ.ο.κ.

Τέλος, να θυμάστε πάντα -μα πάντα- ότι δεν υπάρχουν πιο υποκειμενικά μαθήματα από τα θεωρητικά. Οφείλετε να είστε προετοιμασμένοι ψυχολογικά για βαθμούς πολύ χαμηλότερους από εκείνους που παίρνατε στο σχολείο(συχνά πολύ χαμηλότερους από αυτούς που αξίζετε). Οι Πανελλαδικές εξετάσεις είναι ο πιο ανώφελος θεσμός των ελληνικών γραμμάτων, καθώς βαθμολογούνται με τον πιο στενόμυαλο τρόπο και προάγουν τον στείρο εγκυκλοπαιδισμό. Ένας βαθμός της τάξης του 15 στην έκθεση για πολλούς φιλολόγους θεωρείται άριστος! Γι' αυτό το λόγο, συνιστώ να κρατάτε μικρό καλάθι και να τα περιμένετε όλα. Είναι η μοναδική εμπειρία που θα αντιμετωπίσετε, κατά τη διάρκεια της οποίας δεν πρέπει να είστε αιθεροβάμονες(η απογοήτευση μετά είναι πολύ χειρότερη).

Ξέρω πόσο αγχωμένοι είστε και πόσο αυτές οι εξετάσεις επηρεάζουν το μέλλον σας, αλλά να θυμάστε πάντα ότι είναι σημαντικότερο να εξελιχθείτε ως νοήμονες άνθρωποι και ως προσωπικότητες, παρά να αποστηθίσετε πληροφορίες που θα φανούν εντελώς άχρηστες στο μέλλον σας(ένας λόγος που είμαι κατά της σύνδεσης του σχολείου με την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση). Και να θυμάστε ότι η "αποτυχία" στις Πανελλαδικές δεν είναι και το τέλος του κόσμου. Ξέρω καλύτερα από τον καθένα την απογοήτευση που νιώθει κάποιος που "περνάει" σε μια σχολή που δεν θέλει. Κάθε εμπόδιο, ωστόσο, είναι για καλό. Να το θυμάστε αυτό.

Καλή επιτυχία!

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Νομικό Πλαίσιο

Στην Ελλάδα, η τελευταία φορά που επιβλήθηκε η θανατική ποινή ήταν το 1972, όταν ο Βασίλης Λυμπέρης καταδικάστηκε τετράκις σε θάνατο για τη δολοφονία των δύο παιδιών του, της γυναίκας του και της πεθεράς του, τους οποίους έκαψε ζωντανούς.[1] Η τελευταία εκτέλεση Έλληνα πολίτη έλαβε χώρα στις 25 Αυγούστου 1972, στο Ηράκλειο Κρήτης. Παρόλο που δεν εφαρμόστηκε ξανά από τότε, η ποινή παρέμεινε στο ελληνικό ποινικό δίκαιο 31 χρόνια μετά από την τελευταία εκτέλεση.

Στην Ελλάδα, η θανατική ποινή καταργήθηκε τον Δεκέμβριο του 1993 από την κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου (Νόμος 2172/1993, άρθρο 33, παράγραφος 1, ΦΕΚ Α΄ 207 ), κάτι που επιβεβαιώθηκε και στη συνταγματική αναθεώρηση του 2001. Όλα τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν πλέον καταργήσει την θανατική ποινή, αλλά συνεχίζει να εφαρμόζεται σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα, και πολλά κράτη του Μουσουλμανικού κόσμου.[2]

Δεκάλογος της Διεθνούς Αμνηστίας για την θανατική ποινή: 

1. Η θανατική ποινή παραβιάζει το δικαίωμα στη ζωή 
2. Η θανατική ποινή δεν έχει καμία αποτρεπτική επίδραση και αποτελεί όπλο πολιτικής καταπίεσης 
3. Η θανατική ποινή είναι ένας βίαιος και απάνθρωπος θάνατος 
4. Η θανατική ποινή είναι φόνος εκ προμελέτης, εξευτελίζει το κράτος και κάνει την κοινωνία πιο βίαιη 
5. Η εφαρμογή της θανατικής ποινής εισάγει διακρίσεις 
6. Η θανατική ποινή αμφισβητεί την ικανότητα των ανθρώπων να βελτιώσουν τον εαυτό τους 
7. Η θανατική ποινή δεν παρέχει κοινωνική σταθερότητα ούτε φέρνει ειρήνη στα θύματα 
8. Η θανατική ποινή αρνείται την πιθανότητα οι θεσμοί που στελεχώνονται από ανθρώπους να κάνουν λάθος 
9. Η θανατική ποινή είναι μία συλλογική τιμωρία 
10. Η θανατική ποινή αντιτίθεται σε θρησκευτικές και ανθρωπιστικές αξίες που είναι κοινές σε όλο τον κόσμο

Ακολουθούν μερικά έτοιμα επιχειρήματα(ομολογώ ότι βαριόμουν να γράψω δικά μου χαχαχα) για κάθε μια από τις δύο απόψεις, τα οποία διάλεξα από σχετική ανάρτηση που διάβασα διαδικτυακά(κάποια από τα οποία δεν τα είχα αναλογιστεί ποτέ)[3]:

Επιχειρήματα κατά της θανατικής ποινής:

- Η θανατική ποινή, όσο κι αν λειτουργεί εκφοβιστικά, δεν αποτελεί σε όλες τις περιπτώσεις ικανό αποτρεπτικό παράγοντα για σημαίνοντα εγκλήματα, καθώς αυτά είτε τελούνται από ανθρώπους που βρίσκονται σε κατάσταση ισχυρής συναισθηματικής φόρτισης (εν βρασμώ ψυχής), οπότε δεν λαμβάνουν καν υπόψη τους τις πιθανές συνέπειες των πράξεών τους, είτε από άτομα που τελούν το έγκλημα έχοντας ήδη αποδεχτεί το ενδεχόμενο του θανάτου τους. Άνθρωποι που επιχειρούν τρομοκρατικές ενέργειες ή πολιτικά εγκλήματα, είναι ήδη αποφασισμένοι να θυσιάσουν ακόμη και τη ζωή τους, ενώ δεν είναι απίθανο να θεωρούν τη θανάτωσή τους ως μέσο επικύρωσης και προσωπικής αναγνώρισης.

- Η πολιτεία προκειμένου να επιβάλει τη θανατική ποινή αναγκάζει κάποιον πολίτη (υπάλληλο) να επωμιστεί το βάρος της εκτέλεσής της. Στην περίπτωση αυτή ακόμη και η επίγνωση πως πρόκειται για μια νόμιμα επιβεβλημένη ποινή δεν απαλλάσσει τον εκτελούντα από τις τύψεις κι από το γενικότερο προσωπικό κόστος. Αν, μάλιστα, πρόκειται για μια επαναλαμβανόμενη δραστηριότητα τότε ο ίδιος και όσοι εμπλέκονται σ’ αυτή τη διαδικασία εξωθούνται σε μια απευαισθητοποίηση που τους φέρνει στα όρια της αποκτήνωσης.

- Με τη θανατική ποινή αναιρείται πλήρως η έννοια του σωφρονισμού, καθώς δεν παρέχεται καμία δυνατότητα μετάνοιας και ηθικής αναμόρφωσης στο δράστη. Η ποινή, έτσι, λειτουργεί περισσότερο ως εκδίκηση.

- Η πολιτεία, όχι μόνο δεν αποδέχεται τυχόν δική της ευθύνη για την εξώθηση ενός πολίτη της σ’ ένα ακραίο έγκλημα, αλλά συνάμα είναι σαν να παραδέχεται πως δεν είναι σε θέση ή ακόμη περισσότερο πως θεωρεί ότι δεν αξίζει καν να επιδιώξει μέσω μιας διαφορετικής ποινής (π.χ. ισόβια κάθειρξη) την αναμόρφωσή του. Χρησιμοποιεί τη θανατική ποινή για να απαλλάξει τη πολιτεία από τον πολίτη που διαπράττει ένα ειδεχθές έγκλημα.

- Η θανατική ποινή συνιστά μέγιστη παραβίαση ενός θεμελιώδους ανθρώπινου δικαιώματος. Αποτελεί, συνάμα, μια διάπραξη φόνου, που επιβάλλεται από την ίδια την πολιτεία, γεγονός που εγείρει το ερώτημα, αν η πολιτεία έχει τη δικαιοδοσία να αφαιρεί τη ζωή ενός πολίτη.

- Μια πολιτεία που προχωρά στην καταπάτηση ενός εγγενούς και αναφαίρετου δικαιώματος των πολιτών της, θέτει αυτομάτως υπό αίρεση την ίδια της την υπόσταση και αξία ως θεσμού που υπάρχει για να προστατεύει και να υπερασπίζεται τα θεμελιώδη δικαιώματα των μελών της.

- Η επιβολή της θανατικής ποινής βασίζεται κάθε φορά σε μια δικαστική απόφαση, η οποία όπως όλες οι ανθρώπινες αποφάσεις ενέχει το στοιχείο της υποκειμενικότητας, και είναι άρα ευάλωτη σε παράγοντες όπως είναι ο κοινωνικός ή φυλετικός ρατσισμός.

- Η θανατική ποινή, πέρα από το ίδιο το γεγονός της θανάτωσης, συνιστά συνολικά μια εξαιρετικά σκληρή τιμωρία, καθώς υποβάλλει τον τιμωρηθέντα σ’ έναν εξουθενωτικό ψυχικό βασανισμό από τη στιγμή που θα του γνωστοποιηθεί πως επίκειται η εκτέλεσή του.

- Η επιβολή της θανατικής ποινής μοιάζει ως η εύκολη λύση σε σχέση με όσα θα έπρεπε προληπτικά να εφαρμόζει μια πολιτεία προκειμένου να καλλιεργήσει επαρκώς και να διαφυλάξει τους πολίτες της από την καταφυγή σε βίαια εγκλήματα.

* Είναι άραγε θεμιτό να τιμωρείται ένα έγκλημα με έγκλημα; Σύμφωνα με το ελληνικό ποινικό δίκαιο, μια άδικη πράξη δεν καταλογίζεται όταν διαφυλάττει ένα αγαθό σημαντικότερο από εκείνο που θυσιάζεται. Η περίπτωση της θανατικής ποινής, αναμφίβολα, εγείρει το ερώτημα κατά πόσο σημαντικότερο είναι το αγαθό που διαφυλάσσεται αφαιρώντας τη ζωή ενός ανθρώπου. (έγραψα κι ένα δικό μου στα γρήγορα)

Επιχειρήματα υπέρ της θανατικής ποινής:

- Ορισμένα εγκλήματα με τη βιαιότητα που τα διακρίνει, τον ψυχρό και υπολογισμένο τρόπο με τον οποίο έχουν εκτελεστεί και την έκταση που έχουν λάβει (κατά συρροή δολοφονίες, πολλαπλά θύματα), υποδηλώνουν πως ο δράστης έχει συνειδητά θέσει εαυτόν εκτός κοινωνικού συνόλου, και πως είναι απίθανη η όποια μεταστροφή ή αναμόρφωσή του. Ενώ, συνάμα, προκαλούν τέτοια αποστροφή και αναστάτωση στους υπόλοιπους πολίτες, ώστε η θανάτωση του εγκληματία να εμφανίζεται ως κοινωνικό αίτημα.

- Η θανατική ποινή μπορεί να αποτελέσει ένα πιο αποτελεσματικό φόβητρο, σε σχέση με την ισόβια κάθειρξη, για ορισμένους πιθανούς εγκληματίες. Η επίγνωση πως η δολοφονία ενός ανθρώπου επισύρει αντίστοιχη τιμωρία, συνιστά μεγαλύτερο φόβητρο από το ενδεχόμενο ισόβιας κάθειρξης, η οποία σε χώρες όπως είναι η Ελλάδα αντιστοιχεί σε φυλάκιση 16-20 ετών ή και λιγότερο.

- Η παραβίαση θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων με την επιβολή της θανατικής ποινής, λαμβάνει τη δέουσα απάντηση από το γεγονός πως μια τέτοια ποινή επιβάλλεται μόνο σε άτομα που δε δίστασαν να καταστρατηγήσουν τα αντίστοιχα δικαιώματα συνανθρώπων τους. Ο πολίτης που επιθυμεί να γίνονται σεβαστά τα δικαιώματά του οφείλει το δίχως άλλο να σέβεται εξίσου και τα δικαιώματα των άλλων.



Διαρθρωτικές λέξεις(ένα μικρό δείγμα) [1] [2]

α) Λέξεις που δηλώνουν χρονική σχέση:
ταυτόχρονα, συγχρόνως, προηγουμένως, ύστερα, έπειτα, στη συνέχεια, αμέσως, τέλος, κατόπιν, εν τω μεταξύ, αργότερα, τώρα, πριν, ενώ, καθώς, αφότου ...

β) Λέξεις ή φράσεις που δηλώνουν πρόθεση, ομοιότητα, αναλογία, συμπλήρωση:
επιπλέον, επίσης, ακόμα, επιπροσθέτως, παράλληλα, εξάλλου, εκτός απ΄ αυτό, συμπληρωματικά, κοντά σ΄ αυτό, ας σημειωθεί ακόμη ότι, δεν πρέπει να λησμονούμε ακόμη ότι, θα αποτελούσε παράλειψη αν...

γ) Λέξεις ή φράσεις που δηλώνουν αντίθεση - εναντίωση:
ωστόσο, αντίθετα, εντούτοις, παρόλο που, αντίστροφα, απεναντίας, μολαταύτα, άλλωστε, ακόμα και αν, μολονότι, παρ΄ όλα αυτά, σε αντίθεση μ΄ αυτό, Δε συμβαίνει όμως το ίδιο κ.λ.π.

δ) Λέξεις ή φράσεις που εισάγουν επεξήγηση:
με άλλα λόγια, ειδικότερα, αυτό σημαίνει ότι, δηλαδή, συγκεκριμένα, σαφέστερα, μια διευκρίνιση στο σημείο αυτό είναι απαραίτητη, για να γίνει πιο σαφές, ακριβέστερα...

ε) Λέξεις ή φράσεις που δηλώνουν συμπέρασμα ή σχέση αιτίου - αποτελέσματος:
επομένως, συνεπώς, συμπερασματικά, άρα, επιλογικά, κατά συνέπεια, όπως προκύπτει, ανακεφαλαιώνοντας γι΄ αυτό το λόγο, αυτό οφείλεται σε, αυτό έχει ως αποτέλεσμα, για τους παραπάνω λόγους ....

στ) Λέξεις ή φράσεις που δηλώνουν έμφαση ή βεβαιότητα:
πράγματι, ιδιαίτερα, ξεχωριστά, αξίζει να τονιστεί, ιδιαίτερα σημαντικό θεωρείται, εκείνο που προέχει, είναι αξιοπρόσεκτο ότι, προπάντων, ειδικά, περισσότερο, το κυριότερο όμως είναι, αναντίρρητα, είναι σαφές, είναι γεγονός, οπωσδήποτε, βέβαια, φυσικά ....