Τὸ ξέρω. Τὸ δοκίμασα. Δὲν ὠφελεῖ. Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου ~ Η Σονάτα του Σεληνόφωτος
Lisa
This is thy hour O Soul, thy free flight into the wordless. Away from books, away from art, the day erased, the lesson done. Thee fully forth emerging, silent gazing, pondering the themes thou lovest best. Night, sleep, death, and the stars. - Walt Whitman
Όλη τη νύχτα κοιμήθηκα μαζί σου κοντά στη θάλασσα, στο νησί. Ήσουν άγρια και γλυκιά ανάμεσα στην ηδονή και στον ύπνο ανάμεσα στη φωτιά και στο νερό.
Ίσως πολύ αργά ενώθηκαν τα όνειρά μας, στα ψηλά ή στα βαθιά, στα ψηλά σαν κλαδιά που κουνάει ο ίδιος άνεμος, στα χαμηλά σαν κόκκινες ρίζες που αγγίζονται.
Ίσως το όνειρό σου χωρίστηκε από το δικό μου και στη σκοτεινή θάλασσα με έψαχνε όπως πρώτα υπήρχες όταν δεν ακόμα, όταν χωρίς να σε διακρίνω έπλεα στο πλάι σου, και τα μάτια σου έψαχναν αυτό που τώρα – ψωμί, κρασί, έρωτα και θυμό – σου δίνω με γεμάτα χέρια, γιατί εσύ είσαι το κύπελλο που περίμενε τα δώρα της ζωής μου.
Κοιμήθηκα μαζί σου όλη τη νύχτα, ενώ η σκοτεινή γη γυρίζει με ζωντανούς και νεκρούς, και σαν ξύπνησα ξάφνου καταμεσής στη σκιά το μπράτσο μου τύλιγε τη μέση σου. Ούτε η νύχτα, ούτε ο ύπνος μπόρεσαν να μας χωρίσουν.
Κοιμήθηκα μαζί σου και ξύπνησα με το στόμα σου βγαλμένο από τον ύπνο να μου δίνει τη γεύση από τη γη, από τη θάλασσα, από τα φύκια, από το βάθος της ζωής σου, και δέχτηκα το φιλί σου μουσκεμένο από την αυγή σαν να έφθανε από τη θάλασσα που μας περιβάλλει.
Ο αγώνας του κινήματος υπέρ του δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες
Στην δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία της, η Σάρα Γκαβρόν αποτυπώνει στην μεγάλη οθόνη τον αγώνα του κινήματος υπέρ του δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες. Ένα διαχρονικό φιλμ που προβάλλεται και συζητιέται, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας. Πρωταγωνιστούν η Κάρεϊ Μάλιγκαν και η Έλενα Μπόναμ Κάρτερ, ενώ σε δεύτερο ρόλο, συναντάμε την Μέριλ Στριπ, η οποία ενσαρκώνει την Έμελιν Πάνκχερστ.
«Κάθε κόρη θα πρέπει να γνωρίζει αυτή την ιστορία, κάθε γιος να την έχει στην καρδιά του.»
Ιστορική Αναδρομή
Οι γυναίκες διεκδικούσαν το δικαίωμα ψήφου για μισό αιώνα περίπου έως το 1900. Οι ειρηνικές διαμαρτυρίες όμως δεν οδηγούσαν πουθενά. Το 1903 ιδρύεται στο Μάντσεστερ η Κοινωνική και Πολιτική Ένωση Γυναικών από την Έμελιν Πάνκχερστ και τις κόρες της, για να «ξυπνήσει το έθνος» μέσα «από πράξεις κι όχι λόγια».
Η απόφαση να μεταφερθεί η έδρα της Ένωσης στο Λονδίνο το 1906, άλλαξε ριζικά τη μορφή του κινήματος, το οποίο για τα επόμενα οχτώ χρόνια θα κέρδιζε με απόλυτη επιτυχία την προσοχή που τόσο προσπαθούσε. Η «Κυριακή των Γυναικών», η πρώτη μεγάλη συνάντηση των σουφραζέτων τον Ιούνιο του 1908, συγκέντρωσε γυναίκες από όλη τη χώρα για τις εφτά διαφορετικές πορείες στο κέντρο του Λονδίνου. Οι πορείες κατέληγαν όλες στο Hyde Park, όπου υπήρχαν 80 ομιλητές. Συνολικά εκείνη τη μέρα, το Hype Park είχε περίπου 300,000 διαδηλωτές.
Για τη καμπάνια των σουφραζέτων εργαζόντουσαν υπάλληλοι επί πληρωμή, όσο κι εθελοντές. Ανάμεσα στα καθήκοντα τους ήταν η οργάνωση εκδηλώσεων, συγκεντρώσεων και η έκδοση της εβδομαδιαίας εφημερίδας «Ψήφος για τις Γυναίκες», η οποία το 1909 είχε αγγίξει να κυκλοφορεί 22.000 φύλλα.
Η Ένωση ίδρυσε ενενήντα γραφεία σε όλο το Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά το Λονδίνο παρέμενε το βασικό πεδίο δράσης με συνολικά 34 τοπικά γραφεία. Το 1910, ο εκδοτικός οίκος της Ένωσης μεταφέρθηκε κοντά στην Oxford Street με σκοπό να έχει καλύτερη πρόσβαση στην αγορά και να πουλάει τα διαφημιστικά του προϊόντα: καρφίτσες, βιβλία, κάρτες και γραφική ύλη. Η επιτυχία στις πωλήσεις οδήγησε στο να ανοίξουν άλλα 19 καταστήματα στο Λονδίνο.
Περισσότερες από χίλιες σουφραζέτες - ανάμεσα τους ήταν τόσο η Έμελιν Πάνκχερστ, όσο και οι κόρες της - φυλακίστηκαν για τις πράξεις τους. Πολλές μεταφέρθηκαν στις φυλακές Holloway, όπου πραγματοποίησαν απεργία πείνας για τις άθλιες συνθήκες κράτησης τους.
Το 1912 η Ένωση έστρεψε την προσοχή της στην αναστάτωση της δημόσιας ζωής στο Λονδίνο και την καταστροφή ιδιοκτησίας. Το Μάιο του 1912, περίπου 150 σουφραζέτες κατέστρεψαν με λιθοβολισμό τα κεντρικά καταστήματα του Λονδίνου. Η επίθεση τους στην Εθνική Πινακοθήκη, ανάγκασε πολλά μουσεία και εκθέσεις να κλείσουν τις πόρτες τους για τις γυναίκες.
Οι σουφραζέτες ερχόντουσαν συνεχώς σε αμέτρητες συμπλοκές με την αστυνομία. Αποθανατισμένες από τον τύπο με χειροπέδες, να φωνάζουν, αλυσοδεμένες σε κτίρια, έγιναν αντικείμενο πρωτοφανούς σατιρισμού. Ο Ά Παγκόσμιος Πόλεμος έβαλε μία άνω τελεία στον αγώνα τους. Η δουλειά που είχαν ήδη κάνει όμως, διευκόλυνε τις γυναίκες να έχουν πιο ενεργό ρόλο κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Η συνεισφορά τους κατά τον Ά Παγκόσμιο Πόλεμο απέδειξε ότι οι γυναίκες ήταν απαραίτητες για την οικονομική ευημερία της χώρας, κι αναγνωρίστηκε με τη θέσπιση ψήφου για τις γυναίκες από την ηλικία των 30 ετών το 1918.
Η ταινία: «Σουφραζέτες» (Suffragette - 2015)
Οι Σουφραζέτες δεν προέρχονταν από αριστοκρατικές τάξεις, ήταν εργαζόμενες γυναίκες που συνειδητοποίησαν ότι η ειρηνική διαμαρτυρία δεν έφερνε αποτελέσματα. Στραμμένες στη βία ως τη μόνη διέξοδο, ήταν έτοιμες να χάσουν τα πάντα στον αγώνα τους για ισότητα. Η Μοντ είναι μία από αυτές. Ο αγώνας της για αξιοπρέπεια μοιάζει με θρίλερ, αλλά είναι ταυτόχρονα συγκινητικός και θα εμπνεύσει πολλές γενιές γυναικών στην πορεία του.
«Μας ενδιέφερε να πούμε την ιστορία μιας εργαζόμενης γυναίκας του 1912. Κάναμε ενδελεχή έρευνα - από ημερολόγια κι απομνημονεύματα, αστυνομικές αναφορές κι ακαδημαϊκά κείμενα. Τότε δημιουργήσαμε το φανταστικό, σύνθετο χαρακτήρα της Μοντ, η οποία συμμετέχει σε αληθινά γεγονότα και συναντά στον δρόμο της χαρακτήρες - κλειδιά του κινήματος, όπως η Έμελιν Πάνκχερστ, η Έμιλι Γουάιλντινγκ Ντέιβισον και ο Ντέιβιντ Λόιντ Τζορτζ.» - Σάρα Γκάβρον
Η σεναριογράφος Άμπι Μόργκαν - η οποία έχει στο πλούσιο βιογραφικό της, τα σενάρια για άλλες δύο γυναικείες ιστορικές φιγούρες, τη «Σιδηρά Κυρία» (το πορτρέτο της Μάργκαρετ Θάτσερ) και την «Αόρατη Γυναίκα» (ερωτική ιστορία σχετικά με τον Τσαρλς Ντίκενς), αναφέρει χαρακτηριστικά:
«Δεν ήθελα να γράψω απλά τη βιογραφία μιας ιστορικής φιγούρας. Από την άλλη σκεφτόμουνα, πως θα εξερευνήσει κανείς την ιστορία του κινήματος χωρίς την Έμελιν, την Κρίσταμπελ και τη Σύλβια Πάνκχερστ στο επίκεντρο; Θα ήταν πιο ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε την ιστορία μέσα από τα μάτια μιας άγνωστης γυναίκας, να μαρτυρήσουμε πως ο κόσμος παρασύρεται στο φονταμενταλισμό και πως είναι διατεθειμένοι να θυσιάσουν τα πάντα στον βωμό ενός ιδανικού».
«Τα καλά σενάρια έχουν να κάνουν με το τι κρατάς, και τι επιλέγεις να αφήσεις έξω από την ιστορία, ειδικά μ' ένα θέμα τόσο αχανές όσο αυτό. Το πρώτο προσχέδιο είχε ως βασικό χαρακτήρα του την Άλις, μια γυναίκα της αριστοκρατικής τάξης που υποδύεται η Ρομόλα Γκαράι. Παρ' όλο που ήταν συναρπαστικός ο χαρακτήρας της, φάνταζε πολύ μακρυά από την εργατική τάξη. Τότε η Σάρα με επανέφερε και μου είπε ότι ο πιο ενδιαφέρον χαρακτήρας είναι η Μοντ.» και συμπληρώνει η Γκάβρον: «Ιδού ένας χαρακτήρας με συναισθήματα κι εμπειρίες, με τον οποίο μπορούμε να ταυτιστούμε».
Η Μοντ, την οποία υποδύεται η Κάρεϊ Μάλιγκαν, είναι αρχικά διστακτική για το κίνημα των σουφραζέτων. Φοβάται να ξεχωρίσει από το πλήθος, να ρισκάρει τη δουλειά της και την ησυχία του σπιτιού της. Σιγά σιγά βρίσκει τη δύναμη και το κίνητρο να λάβει μέρος σε μια τόσο δύσκολη μάχη. Για τη Μοντ, όπως και για τις περισσότερες σουφραζέτες, αυτό σήμαινε τρομερές συνέπειες στην προσωπική τους ζωή.
«Ήμασταν μαγεμένοι από το πόσο μπροστά από την εποχή τους ήταν αυτές οι γυναίκες. Έσπαγαν όλα τα ταμπού και τις προκαταλήψεις της κοινωνίας. Συνειδητοποιήσαμε πόσο λίγα γνωρίζει για το θέμα ο κόσμος. Κατά κάποιο τρόπο έχει θαφτεί. Δε διδάχθηκε ποτέ στα σχολεία και κανείς δε γνωρίζει πόσο πραγματικά μακρυά έφτασαν οι σουφραζέτες για να ακουστούν - οι βομβαρδισμοί και οι βανδαλισμοί, οι ξυλοδαρμοί από την αστυνομία. Ήταν μια ανείπωτη ιστορία.» - Σάρα Γκάβρον
«Κανείς από τους ανθρώπους που ξέρω, δε γνωρίζει για τις απεργίες πείνας ή για τις επιθέσεις σε δημόσιες εκθέσεις και κτίρια. Δε γνώριζα τίποτα για όλα αυτά πριν αναλάβω τον ρόλο της Μοντ. Ήξερα την εξευγενισμένη σχολική εκδοχή - γυναίκες με κοπέλα και φορέματα να παρελαύνουν τραγουδώντας και πίνοντας τσάι. Δεν γνώριζα την αλήθεια αυτών των γυναικών. Βρήκα μια αυτοβιογραφία με τίτλο "The Hard Way Up" της Χάνα Μίτσελ, που ήταν ένα εργαζόμενο κορίτσι με ελάχιστη εκπαίδευση. Κατέληξε να είναι καταλυτικός παράγοντας για το κίνημα. Η ανακάλυψη του κινήματος για εκείνη, ήταν ότι και για τη Μοντ. Τα μάτια της άνοιξαν και άνθρωποι την ενέπνευσαν. Τελικά βρήκε τη δική της φωνή. Είχα πάντα το βιβλίο μαζί μου στα γυρίσματα.» - Κάρεϊ Μάλιγκαν
Η Αν-Μαρί Νταφ υποδύεται τη Βάιολετ, η οποία εργάζεται μαζί με τη Μοντ στο πλυσταριό και είναι η πρώτη που της μαθαίνει για το κίνημα. Ενώ η Έλενα Μπόναμ Κάρτερ είναι η Έντιθ, μία χημικός της μεσαίας τάξης, η οποία χρησιμοποιεί το κατάστημα του συζύγου της για τις μυστικές συναντήσεις των σουφραζέτων. Την Έμελιν Πάνκχερστ ενσαρκώνει η Μέριλ Στριπ.
Άλλο ένα πραγματικό πρόσωπο που υπάρχει στην ταινία είναι η Έμιλι Γουάλντινγκ Ντέιβισον (Νάταλι Πρες), η γυναίκα που τραυματίστηκε θανάσιμα από το άλογο του Βασιλιά Γεωργίου Έ στον Ιππόδρομο του Έπσομ στις 4 Ιουνίου του 1913. Η Ντέιβισον αποπειράθηκε να τοποθετήσει τη σημαία των σουφραζέτων στο άλογο του Βασιλιά για να κερδίσει την προσοχή του κόσμου. Αν η Ντέιβισον αυτοκτόνησε (υπέκυψε στα τραύματα της τέσσερις ημέρες μετά τα γεγονότα) ή ήταν απλά ένα τραγικό ατύχημα, παραμένει άγνωστο.
Με τη δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία της, η Σάρα Γκαβρόν, κερδίζει τις εντυπώσεις, καθώς μεταφέρει στην μεγάλη οθόνη την ιστορία του κινήματος υπέρ του δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες. Η Βρετανίδα σκηνοθέτης, οκτώ χρόνια μετά το υποψήφιο για Bafta κινηματογραφικό της ντεμπούτο με το φιλμ, «Brick Lane» (2007), επιστρέφει με τη νέα της δημιουργία.
Το φιλμ «Σουφραζέτες», αποτυπώνει με πιστότητα την ιστορία του κινήματος. Πρόκειται για μία αξιόλογη προσπάθεια, με καλή αναπαράσταση της εποχής και δύο προσεγμένες ερμηνείες, από την Κάρεϊ Μάλιγκαν και την Έλενα Μπόναμ Κάρτερ. Μία ταινία με πανανθρώπινα μηνύματα, συμβολική αλλά ταυτόχρονα και διαχρονική.
«Ο όρος Σουφραζέτες χρησιμοποιήθηκε χλευαστικά από το Βρετανικό τύπο, για να περιγράψει τις ακτιβίστριες που αγωνίζονταν για το δικαίωμα ψήφου (suffrage). Ο όρος άλλαξε φύση εξαιτίας του ίδιου του κινήματος. Οι σουφραζέτες δημιουργούσαν προβλήματα στις επικοινωνίες, έκοβαν τηλεγραφικά καλώδια, έσπαγαν ταχυδρομικά κουτιά, πήγαιναν φυλακή, έκαναν απεργία πείνας, όλα για να κερδίσουν την προσοχή του κόσμου για το κίνημα τους. Με άφηνε έκπληκτη το γεγονός ότι αυτή η ιστορία δεν είχε ειπωθεί ποτέ. Ήμασταν μια ομάδα γυναικών και φυσικά μας γοήτευε το υλικό.» - Σάρα Γκάβρον
Το ντεμπούτο της Σάρα Γκάβρον ήταν το «Brick Lane», το οποίο ήταν υποψήφιο για Βραβείο BAFTA, ενώ απέσπασε το Βραβείο The Alfred Dunhill Talent στο Φεστιβάλ του Λονδίνου. Πριν από αυτό, το «This Little Life» που είχε γυρίσει για το BBC TV, της χάρισε το Τηλεοπτικό BAFTA Καλύτερης Νέας Σκηνοθέτιδας. Το ντοκιμαντέρ της «The Village At The End of The World», ήταν υποψήφιο για το Βραβείο Grierson, ενώ απέσπασε το Βραβείο Margaret Mead. Το 2019, η Σάρα Γκαβρόν παρουσιάσε την ταινία της «Rocks».
«Ψήφο στη γυναίκα» διακήρυττε η Εφημερίδα των Κυριών το 1887. Σχεδόν μισό αιώνα μετά οι γυναίκες ψηφίζουν για πρώτη φορά...
11 Φεβρουαρίου 1934: ιστορική ημέρα για τα δικαιώματα των γυναικών. Για πρώτη φορά οι Ελληνίδες προσφεύγουν στις κάλπες. Αποκτούν φωνή και κατοχυρώνουν έμπρακτα τη θέση τους στην κοινωνία. Το σύνθημα «Ψήφος στη γυναίκα» που γράφτηκε πρώτη φορά από την «Εφημερίδα των Κυριών» το 1887, γίνεται πράξη.
Οι δημοτικές εκλογές της 11ης Φεβρουαρίου του 1934 έμειναν στην ιστορία για δύο πρωτοτυπίες. Για πρώτη φορά οι γυναίκες ψήφισαν και για πρώτη φορά εξελέγη κομουνιστής δήμαρχος. Οι εκλογές διεξήχθησαν σε κλίμα πολωτικό ανάμεσα στη βενιζελική και την αντιβενιζελική πλευρά. Παρότι στους εκλογικούς καταλόγους είχαν γραφτεί 2.655 γυναίκες, ψήφισαν μόνο 439.
Η άρνηση της ηθοποιού Μαρίκας Κοτοπούλη να ψηφίσει στις συγκεκριμένες εκλογές έχει μείνει χαρακτηριστική με τη δήλωσή της.
«Ψήφο θέλουν μόνο όσες είναι άσχημες και όσες αποφεύγουν να κάνουν παιδιά.»
Το δικαίωμα του «εκλέγειν» στις Ελληνίδες δόθηκε με το προεδρικό διάταγμα το οποίο ψήφισε το Κόμμα των Φιλελευθέρων στις 5 Φεβρουαρίου 1930. Το δικαίωμα δεν ήταν καθολικό, αφορούσε στις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές και προϋπέθετε την τήρηση συγκεκριμένων όρων. Μπορούσαν να ψηφίσουν μόνο όσες είχαν κλείσει τα 30 χρόνια και διέθεταν τουλάχιστον απολυτήριο Δημοτικού.
Χρειάστηκαν χρόνια διαμαρτυριών και αγώνων του φεμινιστικού κινήματος και των γυναικείων οργανώσεων προκειμένου οι γυναίκες να αποκτήσουν ίσα δικαιώματα με τους άνδρες. Η υποτίμηση των γυναικών κυριαρχούσε στην ελληνική κοινωνία. Οι Ελληνίδες δεν μπορούσαν να ψηφίσουν με το επιχείρημα ότι είχαν περίοδο και η ψήφος τους ήταν «επικίνδυνη και αποκρουστέα», καθώς θεωρούνταν ανισόρροπες και σε έξαλλη κατάσταση. Ενδεικτικό της αντίληψης αυτής ήταν ένα απόσπασμα από την εφημερίδα «Νέα Ημέρα» στις 20 Μαρτίου 1928.
«Παν θήλυ διατελεί εις ανισόρροπον και έξαλλον πνευματικήν κατάστασιν ωρισμένας ημέρας εκάστου μηνός… Νεώτεραι και ακριβέστεραι έρευναι καταδείκνυσιν ότι ου μόνον ωρισμένας ημέρας, αλλά δι’ όλου του μηνός τελούσιν άπαντα τα θήλεα εις πνευματικήν και συναισθηματικήν ανισορροπίαν… Η γυναικεία συνεπώς ψήφος είναι πράγμα επικίνδυνον, άρα αποκρουστέον».
Χρειάστηκαν έντονες διαμαρτυρίες των γυναικείων οργανώσεων και χρόνια αγώνων του φεμινιστικού κινήματος μέχρι οι γυναίκες να αποκτήσουν ίσα δικαιώματα με τους άνδρες.
Στην Ελλάδα στο φεμινιστικό κίνημα πρωτοστάτησε η Καλιρρόη Παρέν, η οποία διεκδίκησε τη συμμετοχή των γυναικών στα πολιτικά και επιδίωκε την ισότιμη αντιμετώπιση των δύο φύλων. «Ψήφος στη γυναίκα» ήταν το σύνθημα που γράφτηκε από την «Εφημερίδα των Κυριών», την πρώτη γυναικεία εφημερίδα που εξέδιδε η Καλιρρόη Παρέν.
«Η Ελληνίς δύναται να αναλάβη τον της αναπτύξεώς της αγώνα μόνη, χωρίς την συνδρομήν του ανδρός. Διότι ούτος αδιαφορεί και εν τω εγωισμώ του εν επιθυμεί και θέλει, την δουλικήν υποταγήν της γυναικός εις τα νεύματά του», ήταν το αίτημα που διατυπώθηκε στο πρώτο φύλο της εφημερίδας στις 9 Μαρτίου 1887.
Η Καλιρρόη Παρέν κατάφερε να πείσει τον πρωθυπουργό Δ. Γούναρη να υποστηρίξει την κατοχύρωση ψήφου στις γυναίκες. Έτσι, το 1921 ο Γούναρης υποσχέθηκε ψήφο στις γυναίκες και υπέβαλε στη Βουλή ανάλογη πρόταση με τους άνδρες βουλευτές να διαμαρτύρονται. Η ρηξικέλευθη, για την εποχή, πρόταση ψηφίστηκε τελικά από την κυβέρνηση Βενιζέλου το 1930.
Η πλήρης κατοχύρωση των πολιτικών δικαιωμάτων των γυναικών θεσπίστηκε 22 χρόνια μετά στις 28 Μαΐου 1952. Οι Ελληνίδες στις πρώτες εκλογές που ακολούθησαν μετά την καθολική θέσπιση ψήφου δεν μπόρεσαν να ψηφίσουν γιατί δεν είχαν ενημερωθεί οι εκλογικοί κατάλογοι. Η πρώτη γυναίκα βουλευτής που εκλέγεται είναι η Ελένη Σκουρά με τον Ελληνικό Συναγερμό και η Βιργινία Ζάννα, γιαγιά του Αντώνη Σαμαρά, με το «Κόμμα των Φιλελευθέρων».
Οι πρώτες βουλευτικές εκλογές στις οποίες τελικά ψηφίζουν οι Ελληνίδες είναι στις 19 Φεβρουαρίου του 1956.
“Oh my God, what if you wake up some day, and you’re 65, or 75, and you never got your memoir or your novel written; or you didn’t go swimming in warm pools and oceans all those years because your thighs were jiggly and you had a nice big comfortable tummy; or you were just so strung out on perfectionism and people pleasing that you forgot to have a big juicy creative life, of imagination and radical silliness and staring off into space when you were a kid? It’s going to break your heart. Don’t let this happen.”
~ Anne Lamott
Φορούσα αυτά τα ρούχα σήμερα όταν πήγα σε ένα σούπερ μάρκετ κι έκανα ένα μωρό να χαμογελάσει. Φορούσα αυτά τα ρούχα σήμερα όταν γέλασα δυνατά και τραγούδησα στο αυτοκίνητο με την οικογένειά μου και γέμισα το σώμα μου με φαγητό για να είναι υγιές.
Φορούσα αυτά τα ρούχα σήμερα όταν πήγα σε ένα σούπερ μάρκετ και άκουσα μια γυναίκα να λέει στη νεαρή κόρη της (η οποία με έδειχνε και γελούσε) πως θα πάθω αυτό που μου αξίζει. Φορούσα αυτά τα ρούχα σήμερα όταν μια γυναίκα είπε σε έναν άντρα πως προκαλούσα το λάθος είδος προσοχής και πως προκαλούσα κάποιον να μου την πέσει. Φορούσα αυτά τα ρούχα σήμερα όταν ο ίδιος άντρας κοιτούσε με λαγνεία και συμφώνησε με την γυναίκα που του μιλούσε, λέγοντας πως, ναι, όντως προκαλούσα να μου επιτεθεί κάποιος.
Δεν φορούσα αυτά τα ρούχα όταν με βίασαν. Φορούσα μια XXL μπλούζα με κουκούλα και μια φόρμα της μαμάς μου, πράγμα που σοκάρισε τη φίλη μου που της εκμυστηρεύτηκα τι μου συνέβη και η οποία με ρώτησε αυτό που είχε μάθει πως έπρεπε να ρωτήσει: «Τι φορούσες;».
Αισθάνομαι πραγματικά πολύ άσχημα για το κοριτσάκι στο σούπερ μάρκετ που η μαμά της της μάθαινε πως της αξίζει να της επιτεθούν αν φοράει ρούχα που την κάνουν να αισθάνονται άνετα για τη θερμοκρασία έξω -που ήταν άνω των 30 βαθμών. Αν φοράει ρούχα που να βολεύουν κάποιον τραυματισμό, όπως ο δικός μου για τον οποίον έπρεπε να φοράω νάρθηκα και μια μπότα που δεν μου επέτρεπε να φορέσω μακρύ παντελόνι. Ή και για το ίδιο της το σώμα που είναι δικό της και μπορεί να βάζει πάνω του ό,τι γουστάρει.
Αισθάνομαι άσχημα και για τον άντρα που με κοίταζε από πάνω μέχρι κάτω σαν να ήμουν μπριζόλα σε προσφορά και ήθελε να με αγοράσει -και που μετά μπορούσε να μιλήσει σε μια άγνωστη για τη βίαιη επίθεση που μου άξιζε. Αισθάνομαι άσχημα και για τη γυναίκα με τα υπέροχα μαλλιά που αισθάνεται πως είναι οκ να εκφράζεται έτσι αλλά που μου απαγορεύει να εκφραστώ εγώ.
Το καλοκαίρι είναι εδώ. Έξω κάνει ζέστη. Έχω έναν τραυματισμένο αστράγαλο κι έναν σφιχτό νάρθηκα που πρέπει να φοράω στο ένα πόδι. Δεν θα ντυθώ άβολα για να προστατεύσω αγνώστους που τόσο εύκολα προσβάλλονται από ένα κομμάτι δέρμα που κάθονται και κάνουν εικασίες για τον επόμενο βιασμό μου.
Σταμάτα να ενισχύεις το slut shaming και μέσα από αυτό την κουλτούρα του βιασμού. Σταμάτα να ενισχύεις το slut shaming και μέσα από αυτό μια κουλτούρα ανασφάλειας, ντροπής και κακής εικόνας του σώματος που μπορεί να προκαλέσουν πολύ σκοτεινά προβλήματα που είναι δύσκολο να ξεπεραστούν.
Το σώμα μου είναι δικό μου και το αγαπώ. Είναι το σπίτι μου και ζω μέσα του, με το οποίο κάποια μέρα μπορεί να κάνω μια οικογένεια, με το οποίο τρέχω και χορεύω, το οποίο κρατάει τα δυνατά πνευμόνια που χρησιμοποιώ για να τραγουδάω. Αρνούμαι να ντρέπομαι για το σώμα μου για κανέναν λόγο. Ειδικά αν ο λόγος είναι αυτή η κουλτούρα που θεοποιεί το σεξ και τιμωρεί όσες το κάνουν, που προωθεί το να είσαι σέξι αλλά κηρύττει πως όταν τα κορίτσια είναι σέξι προκαλούν επιθέσεις, η κουλτούρα που έχει μάθει στους ανθρώπους πως το στομάχι μου είναι αμαρτία.
Σας παρακαλώ να σκεφτείτε πολύ καλά αυτό το καλοκαίρι πριν πείτε οτιδήποτε σε οποιαδήποτε σχετικά με το τι ρούχα έχει επιλέξει να φορέσει. Σκεφτείτε ξανά πριν πείτε πως ένα κορίτσι αξίζει να το βιάσουν επειδή φοράει σορτς. Σταματήστε τις σκέψεις αυτές. Παρακαλώ να είστε ευγενικοί και απαλοί και γεμάτοι αγάπη, ξοδέψτε τον χρόνο σας σε πραγματικά προβλήματα. Τα πόδια μου και το στομάχι μου δεν είναι πραγματικά προβλήματα.
“ Ξυρίσου. Οι γυναίκες δεν έχουν τρίχες. Κάνε κερί. Κάνε λέιζερ. Βγάλε τα φρύδια σου. Μην κάθεσαι έτσι. Σφιχτό το σταυροπόδι. Μέσα η κοιλιά. Δοκίμασε έναν κορσέ. Βάλε τακούνια. Πρέπει να μάθεις να περπατάς με γόβες. Πιο σφιχτό σουτιέν. Το στήθος σου πρέπει να φαίνεται πιο πλούσιο, πιο ψηλά, πιο στρογγυλό. Όχι αυτό το εσώρουχο. Δοκίμασε στρινγκ. Βάλε ταμπόν. Δίαιτα, κάνε δίαιτα. Τη χημική. Τη θερμιδική. Την αποτοξινωτική. Αυτή με τη σούπα. Να πίνεις δυο μέρες μόνο νερό. Οι γυναίκες δεν πίνουν έτσι μπύρες. Μάθε να στέκεσαι. Μην καμπουριάζεις. Βάψε τα νύχια σου μόνιμα. Βάψε τα μαλλιά σου. Βγάλε τα φρύδια σου εντελώς και βαψ' τα κι αυτά μόνιμα. Βάλε πιο κοντή φούστα. Πιο στενή. Να φανούν τα πόδια σου. Μάθε να χορεύεις. Χαμογέλα,είσαι κοριτσάκι. Να είσαι ευγενική, είσαι κοριτσάκι. Μη βρίζεις, δε μιλάνε έτσι τα κοριτσάκια. Μην ξεφυσάς, δεν είναι κομψό. Μην κοιτάς έτσι, να έχεις τρόπους. Ο πρώτος σου πρέπει να είναι ο ένας. Πρέπει να ματώσεις. Πρέπει να πονέσεις. Δεν πρέπει να έχεις πολλούς. Πρέπει να τελειώνεις πάντα.
Επιτέλους, μεγάλωσε. Βρες άντρα. Έξυπνο όμορφο πλούσιο να σε ζει να τον κάνεις ο,τι θες να σου κάνει παιδιά. Γίνε μάνα. Ξανά. Ξανά. Ξανά. Μη θηλάζεις, θα πέσει το στήθος σου. Πως έγινε έτσι το σώμα σου. Κάνε πλαστική για να σε αγαπάει. Μη φύγεις με έναν τσακωμό. Με ένα βρισίδι. Με έναν ξυλοδαρμό. Αυτός σε ζει. Τα παιδιά χρειάζονται τον πατέρα τους. Μη μιλάς. Μάθε να σωπαίνεις.
i wasn’t allowed to play with legos or touch a football or look at sports. i wasn’t allowed to eat more. i wasn’t allowed to talk loudly, to laugh too much, to inject myself into male conversations. i wasn’t allowed to be good at science. i was told “oh sweetheart, have another college in mind, STEM fields are hard.” i got turned down from jobs in favor of boys where were less qualified. one boss told me he was hesitant to hire me because my last name is hispanic and i’m pretty and he didn’t want the “controversy.” i couldn’t take up space on the train. i would be talked over in public places. i couldn’t eat steak or drink beer, they were “boy” things. video games were off limits, i wasn’t allowed to ask if i could see more characters like myself in them. super heroes were all men, women were just love interests. i wanted shirts with wonderwoman, with black widow, with harley quinn, i found next to nothing. i wanted pockets and colors other than pink and clothes designed for warmth, not sexy, i got nothing. women change their name to be published nationally. i wasn’t allowed to be emotional, i wasn’t good at driving, i wasn’t in charge of my own body. i wasn’t allowed to show off my body, i wasn’t allowed to dress modestly. i had to be pretty, whatever it took, but my eating was constantly made fun of. “she’s, like, anorexic” was a punchline, not a disorder. “she’s fat” was a death sentence.
boys said no because: i wasn’t pretty i wasn’t small i was too loud i spent too much energy on being funny on because i wouldn’t shut up what a feminazi i wasn’t smart i was too smart for my own good i was always reading i was always busy i was too needy i was too independent i was not who you took home i was too much of a house mom i was perfect and it was scary.
women don’t know. women don’t know. never sat in a room and wrote angsty poetry about this shit. somehow both overemotional and not capable of knowing how much rejection stings. which one is it. which one is it. i’ll give you a hint: we’ve been rejected since the first time our parents said, “no, not the blue blanket, it’s for little boys to play with.” we are used to having “no” slammed in our faces. we got used to it. maybe the reason it seems so unnatural to hear “no” is because for your entire life, you heard “yes.”
Μία καμπάνια προσπαθεί να βάλει τα πράγματα στη θέση τους
H ευφυής καμπάνια "Don't Μeasure a Woman's Worth By Her Clothes" δημιουργήθηκε για το Terre Des Femmes, έναν ελβετικό οργανισμό για τα ανθρώπινα δικαιώματα που εστιάζει σε θέματα ισότητας και φεμινισμού.
Φτιάχτηκε με σκοπό να υπενθυμίσει πόσο άδικο είναι να βγάζουμε εύκολα και αστόχαστα συμπεράσματα για μία γυναίκα κρίνοντας την από τις ενδυματολογικές της επιλογές.
Αρκεί να σκεφτείς την ευκολία με την οποία, εσύ, εγώ, κάποιος φίλος μας, όλοι μας τιτλοφορούμε ως "τσούλα" ή "εύκολη" μία κοπέλα που φοράει κοντή φούστα, μία μπλούζα με μεγάλο ντεκολτέ ή ψηλά τακούνια. Ή πόσο άβολα μπορεί να ένιωσες εσύ την τελευταία φορά που βγήκες φορώντας κάτι τέτοιο.
Οι σημάνσεις, πάνω στις φωτογραφίες, που μοιάζουν με χάρακα και τα επίθετα που υπάρχουν πάνω σε κάθε "εκατοστό" τους, δείχνουν κάτι που μπορεί να μην είχες μπει στον κόπο να εξετάσεις ορθολογικά. Πόσο παράλογο είναι να αποφαίνεσαι για την ποιότητα μίας γυναίκας από το μήκος της φούστας, των τακουνιών ή του ντεκολτέ.
Ό,τι κι αν φοράει μία γυναίκα παραμένει ένας άνθρωπος που αξίζει τον ίδιο σεβασμό με αυτόν που θα έδειχνες σε έναν άντρα με κουστούμι.
Σαουδάραβας ισχυρίστηκε ότιέπεσε και βίασε κατά λάθος μια κοπέλα
και το δικαστήριο τον αθώωσε
"Έπεσα και διείσδυσα κατά λάθος", είπε σε βρετανικό δικαστήριο και τον πίστεψαν
46χρονος Σαουδάραβας εκατομμυριούχος ο οποίος ισχυρίστηκε ότι έπεσε και διείσδυσε κατά λάθος στο θύμα του, αθωώθηκε από δικαστήριο του Λονδίνου, μετά από μία συνεδρίαση που διήρκεσε μόλις 30 λεπτά. Ο Εχσάν Αμπντουλαζίζ, που ζει και εργάζεται στο Λονδίνο, υποστήριξε ότι κάποια στιγμή εκείνη τον τράβηξε προς το μέρος της, εκείνος γλίστρησε και το αποτέλεσμα ήταν το πέος του να βρεθεί χωρίς να καταλάβει πώς, στον κόλπο της γυναίκας, και αυτή η εξωφρενική δικαιολογία έγινε δεκτή από δικαστήριο του Λονδίνου. Ο Αμπντουλαζίζ κατηγορήθηκε για το βιασμό 18χρονης που κοιμήθηκε το βράδυ στον καναπέ του διαμερίσματος του, μετά από μια βραδιά διασκέδασης με αυτή και μια φίλη της η οποία διατηρούσε μαζί του ερωτικό δεσμό. Σύμφωνα με την Independent, o πάμπλουτος μεσίτης πρότεινε μετά τη διασκέδαση να πάει τα κορίτσια στο σπίτι τους με το αυτοκίνητο του και στο δρόμο τα κάλεσε στο δικό του σπίτι. Η 18χρονη ισχυρίζεται ότι η φίλη της έκανε σεξ με τον Αμπντουλαζίζ σε άλλο δωμάτιο και πως αυτό που θυμάται εκείνη είναι να ξυπνάει το πρωί με τον 46χρονο επάνω της να τη φιλάει ενώ το μόριο του βρισκόταν στον κόλπο της. Όταν τον ρώτησε «τι κάνεις;», εκείνος της απάντησε, σύμφωνα με την 18χρονη: "Μην ανησυχείς, η φίλη σου κοιμάται". Πάντως το βρετανικό δικαστήριο δεν δέχτηκε αυτή την εκδοχή και απεφάνθη ότι ο πάμπλουτος Σαουδάραβας προκλήθηκε από τη 18χρονη, γλίστρησε και από λάθος διείσδυσε στο σώμα του θύματος. Ο Σαουδάραβας είναι παντρεμένος και έχει παιδιά αλλά εκείνες τις ημέρες η οικογένεια του έλειπε στην Τσεχία. Στο δικαστήριο επέμεινε ότι τα κορίτσια ήταν απλώς μια παρέα, καθώς εκείνος είναι πιστός οικογενειάρχης.
Η Κέλι Κλάρκσον δήλωσε πρόσφατα ότι δεν είναι φεμινίστρια, προσθέτοντας ότι της αρέσει να τη φροντίζει ο άντρας της, ο οποίος είναι, όπως λέει, «αρχηγός». Η Κάρι Άντεργουντ και η Κέιτι Πέρι επίσης απέφυγαν να υιοθετήσουν το συγκεκριμένο όρο, δηλώνοντας ότι απλώς πιστεύουν στη δύναμη των γυναικών ή στις δυνατές γυναίκες. Η Σάρα Τζέσικα Πάρκερ και η Μαντόνα, πάλι, αποφάσισαν ότι δεν είναι φεμινίστριες αλλά ανθρωπίστριες, ξεχωρίζοντας τους δύο όρους. Η Μπιορκ, από την άλλη, πιστεύει ότι είναι πιο σημαντικό να δρας με θετικό τρόπο παρά να παραπονιέσαι και άρα, όχι, ούτε κι εκείνη θέλει να αποκαλεί τον εαυτό της φεμινίστρια. Τέλος, η Lady Gaga τίναξε από πάνω της τον όρο δηλώνοντας ότι λατρεύει τους άντρες και ότι όχι, καμία σχέση, δεν είναι φεμινίστρια. Μετά είπε ότι, εντάξει, είναι λίγο φεμινίστρια και κρύφτηκε πίσω από το poker face της.
Feminism fatale
Ναι, αν ο φεμινισμός είναι κάτι το οποίο ακούς από τους πολέμιούς του και –δυστυχώς– πιστεύεις ότι δεν σε αφορά, μένοντας στα στερεότυπα και όχι στην ουσία του, καταλαβαίνεις γιατί οι προαναφερθείσες σταρ αρνούνται/διστάζουν να συνδέσουν το όνομά τους μαζί του. Κι αυτό γιατί το συγκεκριμένο κίνημα κατηγορήθηκε κατά καιρούς για θέσεις απόλυτες, έντονες, ίσως και σκληρές.
Οι φεμινίστριες για κάποιους φοράνε την ταμπέλα ότι μισούν με πάθος τους άντρες και ότι θέλουν να τους κατατροπώσουν, ότι σχεδιάζουν να κατακτήσουν τον κόσμο, ότι δεν ξυρίζουν τις μασχάλες τους και ότι είναι φανατικά ταγμένες ενάντια στα τακούνια και τις μίνι φούστες. Ή, όταν φοράνε τακούνια, αυτά χρησιμοποιούνται για να ενισχύουν τα θυμωμένα βήματα που οδηγούν σε ένα γραφείο όπου ασκούν bullying τους υφισταμένους τους. Οι φεμινίστριες λοιπόν έχουν παρουσιαστεί κατά καιρούς ως γυναίκες θυμωμένες, επιθετικές, σκύλες. Δύσκολο να ταυτιστείς.
Μαθήματα ιστορίας
Δεν είναι όμως μόνο το κακό image των φεμινιστριών που φαίνεται να προβληματίζει σελέμπριτι αλλά και μη σελέμπριτι σχετικά με το να ταχθούν στο πλάι τους. Είναι και που κάπου αρχίσαμε να αναρωτιόμαστε αν υπάρχει τελικά λόγος που η έννοια του φεμινισμού συνεχίζει να υφίσταται, αφού μας λένε ότι τα λύσαμε τα θέματά μας. Γιατί, ναι, σίγουρα κάποτε οι γυναίκες δεν είχαν π.χ. δικαίωμα ψήφου, ενώ οι προγιαγιάδες μας δεν είχαν άλλη επιλογή από το να γίνουν μανάδες και νοικοκυρές. Και σιωπηλές, γιατί έπεφτε και καμιά μπάτσα στις επαναστάτριες. Όμως, σήμερα –τουλάχιστον στο δυτικό κόσμο– δεν ισχύουν τα παραπάνω, έτσι δεν είναι; Τι νόημα έχει λοιπόν να συντηρούμε έναν όρο που συνδέεται με την ανάγκη μας να μη βιώνουμε τον εαυτό μας ως μέλος μιας κοινωνικής ομάδας που μειονεκτεί και που βρίσκεται στο περιθώριο; Αφού αυτά, πάει, πέρασαν, σωστά;
Το τελευταίο είναι σίγουρα κάτι που το πιστεύουν όσες στηρίζουν το κίνημα Women Against Feminism, που ξεκίνησε σαν ένα tumblr. Εκεί ανεβαίνουν φωτογραφίες με γυναίκες που γράφουν σε ένα χαρτί για ποιο λόγο δεν χρειάζονται το φεμινισμό. Κάποια γράφει ότι δεν τον χρειάζεται γιατί ο φίλος της τής φέρεται καλά, κάποια άλλη υποστηρίζει ότι δεν τον έχει ανάγκη γιατί λατρεύει τους αρρενωπούς άντρες όπως ο Κρίστιαν Γκρέι (!) και κάποιοι αποφάσισαν να το τρολάρουν όλο αυτό ανεβάζοντας φωτογραφίες με γάτες που π.χ. δεν χρειάζονται το φεμινισμό γιατί δεν είναι φαγητό. Fair enough.
Talk the talk
Το αν όμως υπάρχει λόγος να εξακολουθεί να υφίσταται ο φεμινισμός ως κίνημα είναι κάτι που φαίνεται να το ξεκαθάρισε η Έμα Γουάτσον, στην πρόσφατη ομιλία της ως Πρέσβειρα Καλής Θελήσεως του ΟΗΕ. Η ηθοποιός, υποστηρίζοντας βασικές αρχές του φεμινισμού, δήλωσε ότι θεωρεί πως είναι σωστό να πληρώνεται μια γυναίκα με τα ίδια χρήματα με έναν άντρα για την ίδια δουλειά. Όπως επίσης πιστεύει ότι είναι σωστό να μπορεί να αποφασίζει η ίδια πώς θα μεταχειριστεί το σώμα της. Επίσης θεωρεί ότι επιβάλλεται να συμμετέχουν οι γυναίκες στην πολιτική και στις αποφάσεις για την ίδια τους τη χώρα. Δυστυχώς, σύμφωνα με την Έμα, δεν υπάρχει ούτε μία χώρα στην οποία όλες οι γυναίκες να έχουν όλα τα παραπάνω δικαιώματα.
Δεν χρειάζεται να σκεφτούμε παραδείγματα όπως κάποιων αφρικανικών χωρών, όπου εξακολουθούν να υφίστανται πρακτικές όπως η κλειτοριδεκτομή, για να πειστούμε. Αρκεί να εντοπίσεις τις έρευνες που λένε ότι στις δυτικές χώρες εξακολουθούν να διαφέρουν οι μισθοί αντρών και γυναικών.
Μ’ αυτά και μ’ αυτά, ακού γεται λογικό που υπάρχει μια άλλη ομάδα από σελέμπριτι που ουρλιάζουν ότι είναι φεμινίστριες, όπως η Μπιγιόνσε, που εμφανίστηκε στα φετινά MTV Video Music Awards με τη λέξη «Feminist» γραμμένη από πίσω της με τεράστια φωτεινά γράμματα. Η Λόρντι επίσης δηλώνει φεμινίστρια, πράγμα που οφείλει, όπως δήλωσε, στο μπλογκ της Τάβι Γκέβινσον(thestylerookie.com), όπου της παρουσιάστηκε μια πιο χαλαρή διάσταση του φεμινισμού ενώ ήταν έφηβη. Και, τέλος, η Τέιλορ Σουίφτ έσπευσε να γίνει φίλη με τη δηλωμένη φεμινίστρια Λίνα Ντάναμ και να υποστηρίξει τις αρχές της νέας της κολλητής, παρόλο που μέχρι πριν από λίγο καιρό δεν γνώριζε ακριβώς τη σημασία του –πολύπλοκου τελικά– όρου.
New girl
Αλλά δεν είναι μόνο οι συγκεκριμένες σελέμπριτι που μας κάνουν να θέλουμε να βροντοφωνάξουμε υπέρ του φεμινισμού, ούτε το γεγονός ότι το συγκεκριμένο κίνημα φαίνεται να είναι επίκαιρο ακόμα και στις μέρες μας. Είναι που ο φεμινισμός δείχνει να αλλάζει, να αποκτά καινούρια διάσταση, να παίρνει διαφορετική μορφή. Και αυτό συμβαίνει με έναν πολύ σημαντικό και συγκεκριμένο τρόπο: την προσπάθεια να συμπεριλάβει και τους ίδιους τους άντρες, αντί να τους αντιμετωπίζει σαν «εχθρούς». Γιατί, όπως είπε και η Έμα στον προαναφερθέντα λόγο, η ανισότητα των φύλων είναι κάτι που αφορά και εκείνους.
Στην ομιλία της λοιπόν στον ΟΗΕ η Έμα παρουσίασε για πρώτη φορά την καμπάνια HeForShe. Μέσα από αυτήν έθιξε τον τρόπο που βιώνουν και οι άντρες τις φυλετικές διακρίσεις. Γιατί η αλήθεια είναι ότι και εκείνοι αδικούνται. Κατάφωρα.
Για να το καταλάβεις, αρκεί να σκεφτείς πως ο ρόλος τους ως γονέων φαίνεται για την κοινωνία να μην είναι εξίσου σημαντικός όσο αυτός της μητέρας ή πως ένας άντρας δεν επιτρέπεται να δείξει τα συναισθήματά του, με το φόβο ότι μπορεί να φανεί αδύναμος ή λιγότερο «άντρας». Θα μπορούσαμε σε όλο αυτό να προσθέσουμε και το γεγονός ότι κοινωνικά δεν είναι ακόμα αποδεκτό ένας άντρας να βγάζει λιγότερα από τη γυναίκα του. Ή ότι πολλές από εμάς ορίζουμε τις σχέσεις μας με το σκεπτικό ότι «οι άντρες έχουν έτσι κι αλλιώς το μυαλό τους μόνο στο σεξ». Γιατί, κακά τα ψέματα, κάνουμε κι εμείς διακρίσεις, φεμινίστριες ή μη. Σίγουρα, αν το σκεφτείς έτσι, δεν μπορεί παρά να είναι ξεκάθαρο ότι από την ανισότητα των δύο φύλων υποφέρουμε όλοι.
Φύλα με ακόμα
Συμπερασματικά λοιπόν, είναι πιθανό η λύση να βρίσκεται στο να μη χρειάζεται οι άντρες να είναι επιθετικοί ή να είναι αναγκασμένοι να έχουν τον έλεγχο. Να έχουν το δικαίωμα και τα δύο φύλα, άντρες και γυναίκες, να αισθάνονται και ευαίσθητοι και δυνατοί.
Αν δεχτούμε λοιπόν ότι ο φεμινισμός στηρίζει αυτή την ιδέα, τότε δεν μπορούμε παρά να συμφωνήσουμε με την ηθοποιό Μακένζι Ντέιβις, η οποία είπε τα εξής: «Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί ο φεμινισμός φαντάζει μια τρομακτική λέξη για κάποιους. Αφού έχει τις ρίζες του στα ίσα φυλετικά δικαιώματα, πώς μπορεί κάποιος να μην τον υποστηρίζει; Πιστεύω ότι είναι μια πραγματικά σπουδαία λέξη».
