Χρησμοί της Σίβυλλας

"Wizardfest", το φετινό μας αφιέρωμα.
Με άλλα λόγια, το ιστολόγιο παντρεύει το μυστικισμό του Halloween με την πανηγυρικότητα των Χριστουγέννων, ταξιδεύοντας μας σε χιονισμένα κάστρα, παγωμένες πολιτείες και πλανήτες χριστουγεννιάτικων δέντρων.

Ντύνω το ιστολόγιο με λαμπυρίζουσες χιονονιφάδες στο μαγεμένο ουρανό της μεγάλης τραπεζαρίας του Hogwarts και φορώ τον επίσημο μου μανδύα. Στην ακαδημία μαγισσών θα περάσουμε φέτος λευκές χριστουγεννιάτικες νύχτες μπροστά στο τζάκι του εντευκτηρίου μας, θα παίξουμε χιονοπόλεμο δίπλα στην παγωμένη λίμνη του Hogwarts, θα περιπλανηθούμε στα σοκάκια του Hogsmeade, θα πιούμε βουτυρόμπυρα και ουίσκι της φωτιάς στα Τρία Σκουπόξυλα, θα λικνιστούμε στο χορό του χειμερινού ηλιοστασίου, θα μελετήσουμε ξόρκια και θα αναζητήσουμε φανταστικά πλάσματα.

Απόψε θα είμαι ο ξεναγός σας. Κρατάτε πάντοτε στο μυαλό σας την αφηγήτρια του αφιερώματος Halloween, με μία δόση ανεμελιάς στο φίλτρο των μαγικών της λέξεων. Μη χάσετε από τα μάτια σας το μυτερό μου καπέλο, καθώς θα περιπλανιόμαστε στις μυστικές αίθουσες και τις μετακινούμενες σκάλες του μαγεμένου μας κάστρου. Τα χείλη μου, κατακόκκινα σαν το θυρεό του Gryffindor, ψιθυρίζουν ασταμάτητα προστατευτικά ξόρκια. Ή μήπως είναι σκοτεινές κατάρες; Το θρόισμα ενός μαύρου μανδύα με πορφυρή επένδυση, αντηχεί σαν μελωδία στα αυτιά μας. Ή μήπως είναι το βάδισμα κάποιου φανταστικού πλάσματος μέσα στο απαγορευμένο δάσος; Οι αναρτήσεις μας θα είναι πολυπρισματικές και πολυποίκιλες, όπως η ίδια η φύση τούτου του μεικτού αφιερώματος. Το μειδίαμα της μυστηριώδους αφηγήτριας παραμένει πάντοτε γοητευτικά απειλητικό. Η γενναιότητα δε μπορεί να υπάρξει χωρίς φόβο, όπως το φως δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς το σκοτάδι. Άλλωστε δεν υπάρχει τίποτα πιο τρομακτικό από τη βασανιστική αγωνία των άγρυπνων νυχτών παρέα με τις σκέψεις σου...

Ας διεισδύσουμε στη νύχτα και ας κατακτήσουμε τη φευγαλέα γητεύτρα, την περιπέτεια.

***

Το θέμα του φετινού μας αφιερώματος ανοίγει ξανά την ακαδημία μαγισσών και μεταμφιέζει το ιστολόγιο -και μαζί τη συντάκτρια του- σε μικρά μαγισσάκια, σκοτεινά και μυστηριώδη, έτοιμα για ένα ακόμη φεστιβάλ τρόμου στον μπλογκο-εορτασμό του Halloween. Στα ράφια των αναρτήσεων στοιβάζω αποθέματα βοτάνων και κρυστάλλων και με οδηγό το στοιχειωμένο μας αφιέρωμα δημιουργώ ένα μπλογκο-γκριμουάρ στο οποίο καταγράφω το ταξίδι του μεγαλύτερου αφιερώματος του παρόντος ιστολογίου.

Ελάτε, λοιπόν, να φορέσουμε τα μυτερά μας καπέλα και με τα ραβδιά μας ανά χείρας να ξαμοληθούμε σε μαγικές περιπέτειες.

Η ακαδημία μαγισσών άνοιξε και αυτό το Halloween. Ελπίζω να μην παραμελήσατε τα διαβάσματα σας στις διακοπές. Παρακαλούνται οι μαθητές να παραδώσουν τις εργασίες τους στην έδρα. 

Τι εννοείς το θέστραλ σου έφαγε την έκθεση;

Το κουδούνι χτυπά στην ακαδημία μαγισσών. Πρώτη ώρα: Μαντική. Αφήστε φλιτζάνια και γυάλινες σφαίρες κατά μέρος. Στο σημερινό μάθημα, η καθηγήτρια Sybill Trelawney θα πραγματοποιήσει διδασκαλία θεωρίας. Μέσα από μια ιστορική αναδρομή στις Σίβυλλες της αρχαιότητας, μας εξηγεί από πού πήρε το όνομά της. Μόνον μαθαίνοντας και αγκαλιάζοντας το παρελθόν, θα μπορέσουμε να κυνηγήσουμε το μέλλον. Κρατήστε σημειώσεις, στα ΚΔΜ θα εξεταστείτε στην ιστορία της μαντικής.

Και μην ξεχνάτε· οι οιωνοί κρύβονται σε κοινή θέα.

Στην αρχαιότητα με τη λέξη Σίβυλλα χαρακτηριζόταν η οποιαδήποτε γυναίκα με μαντική ικανότητα που προφήτευε αυθόρμητα (χωρίς να ερωτηθεί), όταν περιερχόταν σε έκσταση, μελλοντικά συμβάντα (συνήθως δυσάρεστα ή φοβερά). Αυτό συνέβαινε, όπως πίστευαν οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι, γιατί δεχόταν την επίσκεψη ενός θεϊκού πνεύματος. Οι Σίβυλλες δεν είχαν σχέση εργασίας με κάποιο μαντείο.[1]

Σίβυλλα οὐκ ἄνευ θεοῦ προεθέσπισεν  

η Σίβυλλα προφήτευσε με τη θέληση του θεού, λέει ο Παυσανίας (7.8.8.6).[2]

Οι Σίβυλλες είχαν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά:

1. Γεννιόντουσαν με το προφητικό χάρισμα, και γι' αυτό θεωρούνταν υπάρξεις ανάμεσα στους θεούς και τους ανθρώπους.

2. Ζούσαν πολύ περισσότερο από τους ανθρώπους.

3. Οι Σίβυλλες παρέμεναν παρθένες, αναγκαία προϋπόθεση για την επαφή τους με το θείο.

4. Αντίστοιχα με τον θεό της μαντικής Απόλλωνα που κρατούσε λύρα, αυτές κρατούσαν τη σαμβύκη (είδος τριγωνικής λύρας).

5. Ενίοτε προφήτευαν στη φύση, είτε μέσα σε σπήλαια (Κυμαία Σιβυλλα) είτε πάνω σε μια πέτρα που την κουβαλούσαν μαζί τους (Ηροφίλη).[3]

Οὐχ ὁρᾷς .., ὅσην χάριν ἔχει τὰ Σαπφικὰ μέλη, κηλοῦντα καὶ καταθέλγοντα τοὺς ἀκροωμένους; Σίβυλλα δὲ μαινομένῳ στόματι καθ᾽ Ἡράκλειτον ἀγέλαστα καὶ ἀκαλλώπιστα καὶ ἀμύριστα φθεγγομένη χιλίων ἐτῶν ἐξικνεῖται τῇ φωνῇ διὰ τὸν θεόν. (Ηράκλειτος, Fr. 92.1-5) 

[Δεν βλέπεις πόσο ευχάριστα είναι τα τραγούδια της Σαπφώς, που γοητεύουν και καταθέλγουν τους ακροατές; Ενώ η Σίβυλλα, με την ένθεη φωνή της, κατά τον Ηράκλειτο, αν και μιλάει αγέλαστα, ακαλλώπιστα και χωρίς αρώματα με τη φωνή της φθάνει χίλια χρόνια μακριά, χάρη στον θεό της. (Μετ. Β.Α. Κύρκος)[4]

Ετυμολογία

Η Σίβυλλα των Δελφών
του Μιχαήλ Αγγέλου

Ο πολιτικός και συγγραφέας Μάρκος Τερέντιος Βάρρωνας (116 π.Χ.-27 μ.Χ.) θεώρησε τη λέξη Σίβυλλα σύνθετη και κράμα δωρικών και αιολικών τύπων, από το δωρικό σιός (= θεός) και τον αιολικό τύπο της λέξης βουλή (=θέληση), βόλλα. 

Σίβυλλα, λοιπόν, είναι εκείνη που αποκαλύπτει τη θέληση του θεού. 

Η ετυμολογία αυτή, πολύ βολική για το έργο και με το έργο που πρόσφεραν οι Σίβυλλες, επινοήθηκε στο τέλος του ελληνορωμαϊκού κόσμου και διασώζεται μόνο από τον χριστιανό συγγραφέα Λακτάντιο (4ος αι. μ.Χ.) από τη Β. Αφρική (Divinarum Institutionum 6). 

Νεότερες έρευνες αμφισβητούν την ετυμολογία αυτή.[5]

Γνωστές Σίβυλλες

Τα αρχαιότερα ελληνικά κείμενα, που δεν φτάνουν πριν τον 6ο αι. π.Χ., κάνουν λόγο για μία και μοναδική Σίβυλλα (Ηράκλ., Fr. 92.3-5, Πλ., Φαίδρος 244a, Θεαγ. 124d9, Αριστοφ., Ειρήνη 1095, 1116, κ.ά.). Ο πρώτος που κάνει λόγο για «Σίβυλλες» στον πληθυντικό αριθμό είναι ο Αριστοτέλης (Πρβλ. 954a36).[6]

Ο Παυσανίας γράφει ότι η αρχαιότερη από όλες τις Σίβυλλες ήταν η Ηροφίλη, που έζησε πριν από τον Τρωικό Πόλεμο, κόρη του Δία και εγγονή του Ποσειδώνα. Νεότερή της ήταν μια άλλη Ηροφίλη, που κατοικούσε κοντά σε μια πηγή νερού στις Ερυθρές της Μικράς Ασίας (Ηράκλειτος, fr. 92). Οι μετά τον Αριστοτέλη πηγές αναφέρουν τρεις, 4 ή και 10 Σίβυλλες. 

Σύμφωνα με αρχαίους θρύλους, υπήρξαν συνολικά 12 Σίβυλλες σε όλη την αρχαιότητα. Από αυτές, οι πιο διάσημες ήταν:

• Η Ιδαία Σίβυλλα ή Σίβυλλα της Μαρπήσσου ή Ελλησποντία
• Η Σαμία Σίβυλλα
• Η Ερυθραία Σίβυλλα, η Ηροφίλη {νεότερη}
• Η Δελφική Σίβυλλα
• Η Κυμαία Σίβυλλα, η Δημώ ή Δημοφίλη

Λιγότερο γνωστές Σίβυλλες ήταν:

• Η Αιγυπτία Σίβυλλα
• Η Θεσπρωτίς Σίβυλλα
• Η Θετταλή Σίβυλλα, που ταυτίζεται με τη Μαντώ
• Η Κιμμερία Σίβυλλα
• Η Σίβυλλα της Κολοφώνας ή Λάμπουσα
• Η Λιβυκή Σίβυλλα
• Η Περσική Σίβυλλα
• Η Ροδία Σίβυλλα
• Η Σαρδιανή Σίβυλλα
• Η Σικελή Σίβυλλα
• Η Φρυγική Σίβυλλα
• Η Χαλδαϊκή Σίβυλλα

Στην ύστερη αρχαιότητα προστέθηκαν άλλες δύο Σίβυλλες, η «Ιουδαία Σίβυλλα» και η «Βαβυλωνία Σίβυλλα». Η δεύτερη αναφέρεται και με το όνομα Σάββη, αλλά η Σάββη είχε επίσης εβραϊκή καταγωγή. Ακόμα και η Βασίλισσα του Σαβά έχει αναφερθεί ως Σίβυλλα.[7] 

Η Κυμαία Σίβυλλα

Ένα από τα σπουδαιότερα μαντεία της αρχαιότητας βρισκόταν στην πρώτη αρχαιοελληνική αποικία των Ελλήνων στη Δύση. Στην Κύμη της Ιταλίας. Η ιέρεια όταν ήθελε να συμβουλευτεί τον Απόλλωνα έμπαινε μέσα σε μια θαλάσσια σπηλιά. Η ιέρεια ήταν η Σιβύλλα που τη σέβονταν και την εκτιμούσαν όλοι, από τον τελευταίο αγρότη μέχρι τον σπουδαιότερο βασιλιά. 

Η ονομασία «Κυμαία Σίβυλλα» δεν ήταν το πραγματικό της όνομα. Το «Κυμαία» προσδιόριζε την καταγωγή, ενώ με το «Σίβυλλα» προσδιορίζεται η προφητική της ιδιότητα. Σίβυλλες υπήρχαν πολλές. 

Ως πραγματικά ονόματα της Κυμαίας Σίβυλλας επικρατέστερα θεωρούνται τα : Αμάλθεια, Διηφόβη και Ιεροφίλη.

Ο μύθος έλεγε πως ο θεός Απόλλων της είχε χαρίσει χίλια χρόνια ζωής, αλλά επειδή δεν ενέδωσε στις σεξουαλικές του επιθυμίες, απέσυρε το δώρο της αιώνιας νεότητας, με αποτέλεσμα η Σίβυλλα να γερνάει συνεχώς με το πέρασμα των αιώνων.[8]

Ένας χρησμός του μαντείου έλεγε ότι ο Αινείας, που γνωρίσαμε σαν ήρωα της Τροίας, θα γινόταν ιδρυτής μιας μεγάλης και ισχυρής δυναστείας. Μετά τη φυγή του απ την Τροία έφτασε στο Λάτιο και επισκέφθηκε το μαντείο. Η Σιβύλλα τότε τον οδήγησε σε ένα μακρύ διάδρομο που γύρω του χόρευαν φοβερές σκιές. Ο Αινείας κατάλαβε ότι βρισκόταν στο βασίλειο των νεκρών. Τότε μπροστά του εμφανίστηκε ο πατέρας του ο Αγχίσης που τον διαβεβαίωσε ότι το μέλλον του θα ήταν λαμπρό και του έδειξε μια αυτοκρατορία που είχε στη μέση το Λάτιο. Αναφερόταν στη Ρώμη. Όντως σύμφωνα με το Βιργίλιο, ο Αινείας έγινε βασιλιάς αυτής της χώρας που εξελίχθηκε στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.[9]

Η αρχαιολογική σκαπάνη επιβεβαιώνει το μύθο

Μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα υπήρχε ο μύθος αλλά δεν υπήρχαν αποδείξεις για το μαντείο της Σιβύλλας ήταν υπαρκτό στα πλαίσια του μύθου. 

Η είσοδος της σπηλιάς της Σίβυλλας

Τη δεκαετία του 1920 όμως, ομάδα αρχαιολόγων ξεκίνησε ανασκαφές στην περιοχή και κυρίως στο ναό του Απόλλωνα στην Κύμη. Τον Μάϊο του 1932 ο Ιταλός αρχαιολόγος Amadeo Maiuri εντόπισε υπόγειους διαδρόμους εκεί που βρισκόταν το μαντείο στην αρχαιότητα. Ήταν το «Cumae Cave», που θεωρείται πως είναι ο τόπος που συνδέεται με την Κυμαία Σίβυλλα. 

Όσοι ήθελαν να πάρουν χρησμό έπρεπε να κατέβουν μέσα απ τη στενή στοά μήκους 131 μέτρων για να φτάσουν στο σπήλαιο. Λόγω των φωτεινών ακτίνων που έμπαιναν στη σπηλιά ο άνθρωπος περνούσε από σημεία με έντονο φως και σημεία με έντονο σκοτάδι μέχρι να φτάσει στη Σίβυλλα. 

Κάπως έτσι οι άνθρωποι αυτοί φαίνονταν σαν σκιές και ο καθένας που βρισκόταν εκεί, είχε την αίσθηση ότι βρισκόταν στο βασίλειο του θανάτου. 

Ήταν ένας φοβερός μυστικιστικός κόσμος. 

Όταν ο ενδιαφερόμενος έφτανε στην είσοδο του σπηλαίου η Σιβύλλα φώναζε: 

«Ζητήστε το ρητό γρήγορα. Ο Θεός δείτε ο Θεός». 

Αμέσως άλλαζε έκφραση το πρόσωπό της, 

έλυνε τα μαλλιά της και η φωνή της δεν ήταν πια ανθρώπινη.[10]

Σιβυλλικά Βιβλία

Οι αρχαίοι Ρωμαίοι για τα καθημερινά τους ερωτήματα, συμβουλεύονταν ιερείς οι οποίοι «διάβαζαν» το κοντινό μέλλον στα εντόσθια θυσιασμένων ζώων και στο πέταγμα των πουλιών. 

Οι ηγέτες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας όμως, πίστευαν ότι απόλυτη ασφάλεια παρείχε μόνο ο γραπτός οδηγός του μέλλοντος, τα Σιβυλλικά Βιβλία. Πιστεύεται ότι στην αρχική τους μορφή, τα Σιβυλλικά Βιβλία ήταν έμμετροι λόγοι της ελληνόφωνης προφήτισσας Σίβυλλας, γραμμένοι πάνω σε φύλλα βελανιδιάς.

Όταν ζητούσε κάποιος συμβουλές από τα βιβλία δεν ήταν το ίδιο με το να ζητήσει χρησμό από την Πυθία των Δελφών. Οι χρησμοί της Πυθίας, αν και διφορούμενοι, απαντούσαν σε συγκεκριμένες ερωτήσεις. Τα Σιβυλλικά Βιβλία, αντιθέτως, είχαν γραφτεί αιώνες νωρίτερα και οι προφητείες που περιέχονταν σε αυτά μπορούσαν να προσαρμοστούν στην τρέχουσα κατάσταση.

Οι φύλακες δεν κοινοποιούσαν ποτέ τις αρχικές προφητείες, με αποτέλεσμα να μπορούν να τις ερμηνεύσουν με όποιο τρόπο ήθελαν.

Σύμφωνα με τα ρωμαϊκά έγγραφα, οι προβλέψεις της Σιβύλλας που είχαν περάσει σε γραπτά κείμενα, ήταν ορθές και ακριβείς σε τέτοιο βαθμό, ώστε ο Ταρκύνιος ο Υπερήφανος, ο έβδομος και τελευταίος βασιλιάς της Ρώμης, αγόρασε τα κείμενα πληρώνοντας ένα τεράστιο χρηματικό ποσό και πλέον, θεωρήθηκαν κρατικό μυστικό. 

Η Σίβυλλα πρόσφερε εννέα βιβλία με προφητείες στον έβδομο και τελευταίο βασιλιά της Ρώμης, τον τυραννικό Λεύκιο Ταρκύνιο τον Υπερήφανο. 

Η Κυμαία Σίβυλλα
του Μιχαήλ Αγγέλου

Όταν ο Ταρκύνιος αρνήθηκε να αγοράσει τα βιβλία επειδή θεώρησε ότι τα χρήματα που ζητούσε η Σίβυλλα ήταν πολλά, εκείνη έκαψε τρεις τόμους και τους πρόσφερε τους υπόλοιπους στην ίδια τιμή. Ο Ταρκύνιος απέρριψε και τη δεύτερη προσφορά, με αποτέλεσμα η Σίβυλλα να κάψει τρία ακόμα βιβλία.[11]

Τότε ο βασιλιάς συνειδητοποίησε το λάθος του και συμφώνησε να αγοράσει τα τρία εναπομείναντα βιβλία στην αρχική τιμή. Τα μετέφερε στη Ρώμη, όπου τα τοποθέτησε σε ένα πέτρινο θησαυροφυλάκιο σε μια κρύπτη κάτω από τον νέο Ναό του Δία που είχε κατασκευαστεί κατ’ εντολή του, στον λόφο του Καπιτωλίου. Η Σίβυλλα τότε εξαφανίστηκε.[12]

Η φροντίδα των βιβλίων ανατέθηκε σε δέκα, και αργότερα δεκαπέντε, ανώτερους υπαλλήλους, του φύλακες των σιβυλλικών βιβλίων, οι οποίοι έπρεπε να τα διατηρούν σε ασφαλές και μυστικό μέρος.

Την περίοδο της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας, μόνο 15 εκλεγμένοι που τους επέλεγε η Ρωμαϊκή Σύγκλητος είχαν το δικαίωμα πρόσβασης στα βιβλία της Σίβυλλας. Επρόκειτο για τα «Σιβυλλικά βιβλία» που φυλάσσονταν και φρουρούνταν σε μια μαρμάρινη κρύπτη κάτω απ το ναό του Καπιτωλίου Δία στη Ρώμη.

Σ’ αυτά κατέφευγαν σε περιόδους ανάγκης όπως στα πρόθυρα ενός πολέμου. Έχει καταγραφεί πως ο τελευταίος αυτοκράτορας που τα συμβουλεύτηκε ήταν ο Ιουλιανός, ο οποίος λεγόταν και «Αποστάτης», επειδή είχε επιχειρήσει να επαναφέρει την ειδωλολατρία στην εκχριστιανισμένη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. 

Ο Ιουλιανός τα συμβουλεύτηκε όταν ετοιμαζόταν να εισβάλει στην Περσία και οι φύλακες του απάντησαν πως το κατάλληλο έτος για να περάσει τα σύνορα ήταν το 363 μ.Χ. Όμως τα Βιβλία δεν διευκρίνιζαν ποιος θα ωφελούνταν από την εισβολή των Ρωμαίων στην περσική επικράτεια. Στο τέλος, αποδείχτηκε πως ωφελήθηκαν οι Πέρσες. Οι Ρωμαίοι νικήθηκαν, ο Ιουλιανός σκοτώθηκε και ο χριστιανισμός αποκαταστάθηκε στην αυτοκρατορία.[13]

Γύρω στο 83 π.Χ., τα Σιβυλλικά Βιβλία καταστράφηκαν σε μια πυρκαγιά και η Σύγκλητος για να τα αντικαταστήσει, έστειλε αντιπροσώπους να συλλέξουν παρόμοιες προφητείες από ναούς και ιερούς τόπους σε ολόκληρη την αυτοκρατορία.

Τα βιβλία, αφού αντικαταστάθηκαν μετά την πυρκαγιά του 83 π.Χ, επιβίωσαν μέχρι την εποχή του Μεγάλου Θεοδοσίου και γλίτωσαν από τις καταστροφές που προκάλεσαν σε πολλούς ναούς οι φανατικοί χριστιανοί, αλλά μόνο για έξι ακόμα χρόνια.

Το 405 μ.Χ. ο διοικητής της Δυτικής Αυτοκρατορίας, Στίλικο, διέταξε να καούν δημόσια. Τα κίνητρά του ήταν περισσότερο πολιτικά παρά θρησκευτικά, καθώς την εποχή εκείνη ένας βάρβαρος στρατός απειλούσε ότι θα τα χρησιμοποιήσει εναντίον των Ρωμαίων.[14]

Αυτά τα βιβλία, εκ των οποίων μόνο κάποια αποσπάσματα έχουν διασωθεί, δεν πρέπει να συγχέονται με τους "Σιβυλλικούς Χρησμούς", 12 βιβλία με προφητείες που εικάζεται ότι έχουν συγγραφεί σε ιουδαιοχριστιανικό περιβάλλον.[15]

Οι Σίβυλλες στην τέχνη

Οι τοιχογραφίες του Μιχαήλ Αγγέλου
στην Καπέλα Σιξτίνα

Η δυτική χριστιανική τέχνη εμπνεύσθηκε πολλές φορές από τις Σίβυλλες, στις οποίες αποδιδόταν συμβολικός χαρακτήρας. 

Ο Μιχαήλ Άγγελος στις γνωστές τοιχογραφίες του της Καπέλα Σιξτίνα, στο Βατικανό, έχει ζωγραφίσει 5 Σίβυλλες, την καθεμιά με διαφορετική μορφή και σε διαφορετική στάση, που θεωρούνται από τα πιο χαρακτηριστικά έργα του. 

4 Σίβυλλες ζωγράφισε και ο Ραφαήλ στις τοιχογραφίες στον ναό της Παναγίας της Ειρήνης στη Ρώμη.[16]

Πηγές:

Βικιπαίδεια

Μηχανή του Χρόνου

Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία