Κίρκη

Η Madeline Miller δεν θα έβαζε ποτέ την Κίρκη να γονατίσει στα πόδια του Οδυσσέα

γράφει η Λία Παπαϊωάννου

Το βιβλίο Κίρκη (κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Διόπτρα) είναι ένα ανάγνωσμα που σε ρουφάει μέσα στις σελίδες του, όπως η Χάρυβδη ρουφούσε τα πλοία στην Οδύσσεια. Η Madeline Miller πέρασε 7 χρόνια γράφοντάς το, θέλοντας να δώσει στην Κίρκη της μια αυθεντική, δική της, πιστευτή και ειλικρινή φωνή. 

Έχοντας τελειώσει το πεντακοσίων κάτι σελίδων βιβλίο της μέσα σε δύο ημέρες, μπορώ να πω ότι μάλλον τα κατάφερε. Η συγγραφέας του bestseller που διεκδικεί το Women’s Prize for Fiction 2019, είναι χαρούμενη με την Ελλάδα και τον καιρό της. Τη συνάντησα στο βιβλιοπωλείο των εκδόσεων Διόπτρα στο κέντρο της Αθήνας ένα πρωινό πριν από λίγες ημέρες. Αφορμή για την επίσκεψή της στη χώρα μας ήταν το γεγονός πως την 1η Οκτωβρίου παρουσίασε τα βιβλία της -«Κίρκη» και «Το τραγούδι του Αχιλλέα»- στο Public Συντάγματος.

Ζεστασιά κι ενθουσιασμός στη φωνή και την παρουσία της. Μετά τις συστάσεις τη ρώτησα γιατί πιστεύει ότι λέμε ακόμα πως «όλοι οι άντρες είναι γουρούνια». Τι σχέση έχει με την Κίρκη όλο αυτό; Γέλασε και απάντησε χωρίς να το σκεφτεί. Όλες οι απαντήσεις ήταν μέσα της, όπως και όλη η γνώση για τη μυθολογία..

«Για εμένα το γεγονός ότι μεταμορφώνει τους άνδρες σε γουρούνια είναι κάπως πιο περίπλοκο από το απλοϊκό: Τα γουρούνια είναι κακά, οι άνδρες είναι κακοί, οι άνδρες είναι γουρούνια. Τα γουρούνια είχαν μια διαφορετική σημασία τότε. Η ιδέα ότι τα γουρούνια είναι κακά επιβλήθηκε περισσότερο με τον Ιουδαϊσμό και τον Χριστιανισμό, τότε τα χρησιμοποιούσαν για θυσίες, συνδέονταν με θεές. Είναι πιο μυστηριώδης αυτή η μεταμόρφωση», είπε και βουτήξαμε παρέα στο μυστήριο της Κίρκης.

Πότε είχες την πρώτη σου επαφή με την ελληνική μυθολογία;

Ήμουν 5 ή 6 χρόνων όταν η μαμά μου ξεκίνησε να μου διαβάζει αποσπάσματα από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Ερωτεύτηκα τους Θεούς, ερωτεύτηκα τους ήρωες, τα τέρατα και ξεκίνησα να διαβάζω όσους ελληνικούς μύθους μπορούσα. Και μετά πήγα σχολείο και τα σχολεία μας στη μεγάλη τους πλειοψηφία δεν προσφέρουν τη δυνατότητα να μάθεις αρχαία ελληνικά, αλλά πήρα το μάθημα των Λατινικών και ο δάσκαλος μου προσφέρθηκε να με μάθει αρχαία ελληνικά κι ενθουσιάστηκα. Επιπλέον είχα δει ως τότε πολλή από την αρχαία ελληνική τέχνη. Μέναμε κοντά στη Νέα Υόρκη και συγγνώμη ξέρω ότι τα έχουν κλέψει από εσάς και ότι ανήκουν εδώ, αλλά αγαπούσα να τα βλέπω. Όταν ήμουν 10 η μητέρα μου με έφερε στην Ελλάδα και ήμουν στον Παράδεισο.

Ένιωσες σύνδεση προφανώς με τους μύθους και την αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Δεν μπορώ να εξηγήσω πώς ένα τόσο μικρό παιδί να θέλει να μάθει αρχαία Ελληνικά. Εμείς τα διδασκόμαστε στο σχολείο και οι περισσότεροι αντιδρούμε.

Οι ιστορίες είχαν τεράστια δύναμη πάνω μου. Ο πρώτος στίχος της Ιλιάδας λέει: “Διηγήσου Θεά για την καταστροφική οργή του Αχιλλέα”. Αυτό είναι τελείως διαφορετικό απ’ όσα συνήθως διαβάζουν τα παιδιά και με έκανε αμέσως να θέλω να μάθω περισσότερα. Από την άλλη μου άρεσε πολύ το γεγονός ότι πολλοί από τους ήρωες και τους θεούς ακόμα σε αυτές τις ιστορίες είχαν τόσα ελαττώματα και, αυτό με έκανε να νιώθω ότι είναι ανθρώπινοι. Ένιωθα ότι είναι πραγματικές ιστορίες για αληθινούς ανθρώπους.

Ήθελες από μικρή να ξαναπείς αυτές τις ιστορίες;

Ήθελα καιρό να ξαναειπωθούν αυτές οι ιστορίες αλλά για μεγάλο διάστημα δεν σκεφτόμουν ότι εγώ θα μπορούσα να τις ξαναπώ. Σπούδασα τους Κλασικούς πήρα το Master μου στην Κλασική Λογοτεχνία και τη Λατινική και Αρχαία Ελληνική Γραμματεία και από την άλλη ήθελα να γίνω συγγραφέας, αλλά αυτά τα δύο ήταν εντελώς διαφορετικά πεδία. Για τους κλασικούς έγραφα μόνο ακαδημαϊκά. Και μετά στα 21 μου, αφού είχα γράψει πολλά σύγχρονα κείμενα, σκηνοθέτησα μία παράσταση το “Τρωίλος και Χρυσηίδα” του Σαίξπηρ, που είναι η δική του εκδοχή της Ιλιάδας. Και τότε έγινε το κλικ μέσα μου, πως κι εγώ θα μπορούσα να γράψω κάτι τέτοιο. Αλλά μετά είχα μεγάλο άγχος γιατί μου αρέσουν τόσο πολύ τα έπη, και τα σέβομαι πολύ και φοβόμουν ότι ίσως πρόσβαλα κάποιον, δεν ήθελα να τα αλλάξω, ήθελα να γράψω πολύ κοντά σε αυτά που είχε γράψει ο Όμηρος, σαν να διαλεγόταν κάπως το έργο μου με το δικό του, ήθελα να είμαι σίγουρη ότι δικαιώνω και σέβομαι τα έργα του.

Γιατί διάλεξες την Κίρκη; Γιατί όχι τη Ναυσικά ή την Καλυψώ;

Όλες οι γυναίκες στα έπη και οι άνδρες επίσης θα μπορούσαν να έχουν τις δικές τους ιστορίες, αλλά αγαπώ το γεγονός ότι η Κίρκη είναι μια αυτοδημιούργητη γυναίκα. Γεννιέται θεά αλλά εφευρίσκει τη μαγεία και η μαγεία την οποία εξασκεί δεν είναι μια υπερδύναμη που έρχεται έτσι απλά, είναι μια δύναμη η οποία προκύπτει από τη γνώση και την αφοσίωση, τις ικανότητες και τη δουλειά. Εγώ τη βλέπω σαν καλλιτέχνη, όχι μόνο σαν μάγισσα, αν και η μαγεία είναι η τέχνη της. Γνέφει, τραγουδά και μου άρεσε πολύ η ιδέα μιας γυναίκας καλλιτέχνιδας. Επίσης είναι πολύ ασυνήθιστο που της επιτρέπεται να έχει αυτές τις δυνάμεις και τελικά να μην τιμωρείται γι’ αυτές στο τέλος της ιστορίας. Με ενδιέφερε αυτό και ήθελα να μάθω περισσότερα πράγματα γι’ αυτήν γιατί κάνει ένα πολύ μικρό cameo στην ιστορία της Οδύσσειας. Ήθελα να το αντιστρέψω αυτό, να κάνω εκείνη τον βασικό χαρακτήρα και τον Οδυσσέα guest star.

Ήθελες να της δώσεις και παραπάνω δύναμη με τον τρόπο που την παρουσίασες ως αυτοδημιούργητη, χειραφετημένη γυναίκα; Κάπως σαν απάντηση στον σεξισμό που συχνά υπάρχει στην ελληνική μυθολογία;

Είναι σεξιστικός ο κόσμος στη μυθολογία. Και μάλιστα στην Οδύσσεια υπάρχει η σκηνή όπου η Κίρκη γονατίζει μπροστά στον Οδυσσέα, ενώ εκείνος προτάσσει το ξίφος του. Ήξερα ότι δεν θα την έβαζα να γονατίσει μπροστά του στη δική μου εκδοχή. Το απόσπασμα για την Κίρκη στην Οδύσσεια το διηγείται ο ίδιος ο Οδυσσέας, ο οποίος είναι ο μεγάλος ψεύτης της αρχαίας ελληνικής Γραμματείας. Οπότε γιατί να πιστέψουμε εκείνον; (Γέλια) Το είδα σαν ευκαιρία αφού το περιγράφει ο ίδιος, να φανταστούμε πώς θα ήταν η ιστορία αν κάποια από όσα έλεγε απλά τα σκαρφιζόταν ή αν ήθελε να δείξει τον εαυτό του καλύτερο από ό,τι ήταν. Οπότε δίνουμε σε εκείνη τη δύναμη, της δίνουμε τον έλεγχο του εαυτού της.

Πώς νιώθεις που το βιβλίο σου θα γίνει τηλεοπτική σειρά;

Ενθουσιασμένη. Δεν θα λάβω μέρος σε όλο αυτό κι αυτό με κάνει να αγχώνομαι κάπως, αλλά νιώθω πολύ καλά για τους ανθρώπους στους οποίους έδωσα το βιβλίο και περιμένω με ενθουσιασμό να δω πώς θα το μεταμορφώσουν. Νομίζω ότι θα βγει την άνοιξη του 2021 ή κάποια στιγμή μέσα σε εκείνη τη χρονιά.

Τις σειρές «Ηρακλή» και «Ζήνα» τις είχες δει ποτέ; Σκέφτηκες κάποια στιγμή “Θα κάνουν το βιβλίο μου μια τέτοια περιπέτεια δράσης;”

Μεγάλωσα με τη Ζήνα, δεν την έβλεπα φανατικά αλλά έπαιζε πολύ την εποχή που μεγάλωνα. Νομίζω ότι αυτές οι σειρές εξαρχής είχαν φτιαχτεί για να είναι campy, υπερβολικές και αστείες με έναν τρόπο. Πιστεύω ότι αυτός ήταν ο στόχος τους και τον πέτυχαν. Αλλά αυτός δεν είναι ο δικός μου στόχος. Εγώ αυτά που γράφω τα αποκαλώ “μυθολογικό ρεαλισμό”. Οπότε θέλω να νιώθω ότι είναι αληθινοί άνθρωποι, θέλω να τους πάρω στα σοβαρά και θέλω να φανταστώ ότι μπαίνω στον ψυχισμό τους και να καταλάβω ας πούμε γιατί η Κίρκη μεταμορφώνει τους άνδρες σε γουρούνια, γιατί αυτό είναι το μεγάλο μυστήριο για τον χαρακτήρα της από τον Όμηρο. Δεν λέει γιατί το κάνει, ο Οδυσσέας δεν τη ρωτάει και ποτέ δεν μαθαίνουμε το γιατί, παρότι είναι κάτι ακραίο αυτό που συμβαίνει. Εμένα, λοιπόν, μου αρέσει να φαντάζομαι την ψυχολογία ενός χαρακτήρα, η Ζήνα νομίζω δεν είναι καθόλου επικεντρωμένη στην ψυχολογία. (Γέλια).

Είναι αυτός ο λόγος για τον οποίο σου παίρνει τόσο καιρό να ολοκληρώσεις ένα βιβλίο. Είναι γνωστό ότι το πρώτο σου, “Το τραγούδι του Αχιλλέα” πήρε 10 χρόνια για να ολοκληρωθεί.

Ναι. Και η Κίρκη πήρε 7. Είναι όντως μια μακρά διαδικασία και ναι συμβαίνει ακριβώς γι’ αυτό. Πιο συγκεκριμένα για την Κίρκη, επειδή η ίδια λέει την ιστορία της ήθελα η φωνή της να ακούγεται αληθινή. Ήθελα εγώ να τη νιώθω αληθινή, για να νιώθω ότι ζω μέσα της. Έπρεπε να ωριμάσει και η ίδια και οι άλλοι χαρακτήρες, ήθελα να έχουν την αίσθηση αληθινών ανθρώπων που ζουν στον κόσμο τους ακόμα κι αν δεν ακούμε τις δικές τους φωνές.

Στο βιβλίο αφιερώνεις δύο μεγάλα κομμάτια στον τοκετό, διαδικασία που δεν βλέπουμε συχνά να περιγράφεται με τόση ωμότητα στη λογοτεχνία. Σαν να αφιερώθηκες στο να τον δείξεις με τον σωστό τρόπο.

Ναι, έχεις δίκιο. Πιστεύω ότι τόσα κομμάτια των γυναικείων ιστοριών μένουν εκτός της λογοτεχνίας ειδικά σε ό,τι αφορά τις επικές ιστορίες λόγω της ιδέας ότι δεν είναι αρκετά ενδιαφέροντα κομμάτια. Αλλά είναι δύσκολο να φανταστώ κάτι πιο επικό από τον τοκετό. Είναι ζωή και θάνατος, είναι υψηλό ρίσκο, είναι πολύ συναισθηματική διαδικασία και ταυτόχρονα είναι πολύ έντονη διαδικασία και σωματικά. Οπότε ήθελα να τιμήσω τον τοκετό και μέσω της σκηνής όπου η Κίρκη λειτουργεί σαν μαία αλλά και με την ίδια να γεννά. Ήθελα να είναι μεγάλα, σημαντικά κομμάτια γιατί είναι σημαντικά στη ζωή των γυναικών.

Και μένουν και εντελώς εκτός, κυρίως επειδή οι άνδρες γράφουν τις ιστορίες τους.

Ναι, ακριβώς αυτό. Γι’ αυτό ήθελα να έχουν την πλήρη ένταση που έχουν και στην πραγματικότητα.

Έγραψες ένα βιβλίο βασισμένο στην Ιλιάδα κι ένα στην Οδύσσεια. Πάνε τα έπη. Τώρα τι θα κάνεις;

(Γελάει) Μου αρέσει η Αινειάδα επίσης, και λυπάμαι που το λέω, γιατί ήταν λατινικό έπος, αλλά κι εκείνος αγαπούσε τον Όμηρο. Και νιώθω ότι και οι δύο μας αγαπάμε τον Όμηρο. Έχουμε αυτό το κοινό. Οπότε με ενδιαφέρει πολύ αυτό και παράλληλα γράφω μια σύντομη ιστορία για την Πανδώρα. Παράλληλα σκηνοθετώ έργα του Σαίξπηρ, και σκέφτομαι και την “Τρικυμία” που έχει επίσης να κάνει με μάγισσες και μαγικά και ένα νησί, σαν να προέρχεται από την παράδοση της Κίρκης, αλλά προέχει η Πανδώρα. Μετά όλα τα υπόλοιπα.

Θα δικαιώσεις και την Πανδώρα; Είναι παράξενο πως από τα αρχαία χρόνια οι γυναίκες συνδέονταν με το κακό.

Την Πανδώρα την κατηγορούν για τα πάντα. Επειδή είναι πολύ περίεργη, πράγμα που για εμένα είναι ένα υπέροχο χαρακτηριστικό στους ανθρώπους. Είναι μια φιγούρα όπως η Εύα στην βίβλο. Τη δημιούργησαν οι θεοί, παίρνει το φταίξιμο για όλα.

Έχεις δύο κόρες. Τους διαβάζεις μύθους;

Ναι, αλλά είμαι πολύ προσεκτική γιατί είναι πολύ μικρές ακόμα, η μεγαλύτερη είναι μόλις 5 ετών και ταράζεται πολύ. Ας πούμε όταν πεθαίνει ο Ίκαρος ήταν μια δύσκολη στιγμή για εκείνη. Οπότε περιμένω να μεγαλώσει λίγο ακόμα για να την αναστατώνουν λιγότερο οι μύθοι. Αλλά αγαπούν και οι δύο τις ιστορίες της Αθηνάς, της Άρτεμης, των Αμαζόνων. Οι τελευταίες είναι οι αγαπημένες τους.

Δυνατές γυναίκες. Παραλείπεις τα σεξιστικά κομμάτια των ιστοριών;

Ναι, δυνατές γυναίκες όντως. Σίγουρα προσαρμόζω τους μύθους καθώς τους διηγούμαι. Όταν είναι μεγαλύτερες και νιώσω ότι μπορώ να τους πω αυτό είναι σεξιστικό και να το εξηγήσω, θα το κάνω. Αλλά τώρα, ναι, απλά τα αφήνω εκτός.

Λίγα λόγια για το βιβλίο

Πολύ συχνά, οι γυναίκες στην αρχαία ελληνική μυθολογία κατατάσσονται σε δύο κατηγορίες. είναι είτε δολοφονικές μέγαιρες με φριχτή κατάληξη είτε ενάρετα και τραγικά πιόνια με αμελητέα επίδραση.

Η Κίρκη είναι διαφορετική. Είναι μία από τις ελάχιστες γυναίκες της αρχαιότητας που επιτρέπεται να έχει δύναμη και δεν τιμωρείται γι’ αυτό στο τέλος της ιστορίας. Δεν είναι ούτε μοχθηρή ούτε αθώα, αλλά πολυσύνθετη.

Η Κίρκη αντιπροσωπεύει τη γυναικεία δύναμη και αυτό προκαλεί και τρομάζει. Είναι η γυναίκα που έχει περισσότερη δύναμη απ’ όση η κοινωνία λέει ότι πρέπει να έχει.

Η Miller, με ιδιαίτερο λυρισμό και μαεστρία, υφαίνει τον χαρακτήρα της Κίρκης μεταφέροντας τα μυθικά τέρατα και τις περιπέτειές της στο σήμερα και αποδεικνύοντας πόσο επίκαιρη παραμένει η ιστορία της.

Χαρακτηρίστηκε ως το βιβλίο της χρονιάς από τα έντυπα THE GUARDIAN, TELEGRAPH, SUNDAY TELEGRAPH, I PAPER, SUNDAY EXPRESS, IRISH TIMES, TIMES LITERARY SUPPLEMENT, AMAZON, AUDIBLE, BUZZFEED, REFINERY 29, WASHINGTON POST, BOSTON GLOBE, SEATTLE TIMES, TIME MAGAZINE, NEWSWEEK, PEOPLE, ENTERTAINMENT WEEKLY, KIRKUS, PUBLISHERS WEEKLY

Πηγή: ladylike.gr