Το κουδούνι χτυπά στην ακαδημία μαγισσών. Πρώτη ώρα: Μαντική. Αφήστε φλιτζάνια και γυάλινες σφαίρες κατά μέρος. Στο σημερινό μάθημα, η καθηγήτρια Sybill Trelawney θα πραγματοποιήσει διδασκαλία θεωρίας. Μέσα από μια ιστορική αναδρομή στις Σίβυλλες της αρχαιότητας, μας εξηγεί από πού πήρε το όνομά της. Μόνον μαθαίνοντας και αγκαλιάζοντας το παρελθόν, θα μπορέσουμε να κυνηγήσουμε το μέλλον. Κρατήστε σημειώσεις, στα ΚΔΜ θα εξεταστείτε στην ιστορία της μαντικής.
Και μην ξεχνάτε· οι οιωνοί κρύβονται σε κοινή θέα.
 |
Η Σίβυλλα των Δελφών
του Μιχαήλ Αγγέλου |
Ο πολιτικός και συγγραφέας Μάρκος Τερέντιος Βάρρωνας (116 π.Χ.-27 μ.Χ.) θεώρησε τη λέξη Σίβυλλα σύνθετη και κράμα δωρικών και αιολικών τύπων, από το δωρικό σιός (= θεός) και τον αιολικό τύπο της λέξης βουλή (=θέληση), βόλλα.
Σίβυλλα, λοιπόν, είναι εκείνη που αποκαλύπτει τη θέληση του θεού.
Η ετυμολογία αυτή, πολύ βολική για το έργο και με το έργο που πρόσφεραν οι Σίβυλλες, επινοήθηκε στο τέλος του ελληνορωμαϊκού κόσμου και διασώζεται μόνο από τον χριστιανό συγγραφέα Λακτάντιο (4ος αι. μ.Χ.) από τη Β. Αφρική (Divinarum Institutionum 6).
Νεότερες έρευνες αμφισβητούν την ετυμολογία αυτή.[5]
Γνωστές Σίβυλλες
Τα αρχαιότερα ελληνικά κείμενα, που δεν φτάνουν πριν τον 6ο αι. π.Χ., κάνουν λόγο για μία και μοναδική Σίβυλλα (Ηράκλ., Fr. 92.3-5, Πλ., Φαίδρος 244a, Θεαγ. 124d9, Αριστοφ., Ειρήνη 1095, 1116, κ.ά.). Ο πρώτος που κάνει λόγο για «Σίβυλλες» στον πληθυντικό αριθμό είναι ο Αριστοτέλης (Πρβλ. 954a36).[6]
Ο Παυσανίας γράφει ότι η αρχαιότερη από όλες τις Σίβυλλες ήταν η Ηροφίλη, που έζησε πριν από τον Τρωικό Πόλεμο, κόρη του Δία και εγγονή του Ποσειδώνα. Νεότερή της ήταν μια άλλη Ηροφίλη, που κατοικούσε κοντά σε μια πηγή νερού στις Ερυθρές της Μικράς Ασίας (Ηράκλειτος, fr. 92). Οι μετά τον Αριστοτέλη πηγές αναφέρουν τρεις, 4 ή και 10 Σίβυλλες.
Σύμφωνα με αρχαίους θρύλους, υπήρξαν συνολικά 12 Σίβυλλες σε όλη την αρχαιότητα. Από αυτές, οι πιο διάσημες ήταν:
- Η Ιδαία Σίβυλλα ή Σίβυλλα της Μαρπήσσου ή Ελλησποντία
- Η Σαμία Σίβυλλα
- Η Ερυθραία Σίβυλλα, η Ηροφίλη {νεότερη}
- Η Δελφική Σίβυλλα
- Η Κυμαία Σίβυλλα, η Δημώ ή Δημοφίλη
Λιγότερο γνωστές Σίβυλλες ήταν:
- Η Αιγυπτία Σίβυλλα
- Η Θεσπρωτίς Σίβυλλα
- Η Θετταλή Σίβυλλα, που ταυτίζεται με τη Μαντώ
- Η Κιμμερία Σίβυλλα
- Η Σίβυλλα της Κολοφώνας ή Λάμπουσα
- Η Λιβυκή Σίβυλλα
- Η Περσική Σίβυλλα
- Η Ροδία Σίβυλλα
- Η Σαρδιανή Σίβυλλα
- Η Σικελή Σίβυλλα
- Η Φρυγική Σίβυλλα
- Η Χαλδαϊκή Σίβυλλα
Στην ύστερη αρχαιότητα προστέθηκαν άλλες δύο Σίβυλλες, η «Ιουδαία Σίβυλλα» και η «Βαβυλωνία Σίβυλλα». Η δεύτερη αναφέρεται και με το όνομα Σάββη, αλλά η Σάββη είχε επίσης εβραϊκή καταγωγή. Ακόμα και η Βασίλισσα του Σαβά έχει αναφερθεί ως Σίβυλλα.
[7]
Η Κυμαία Σίβυλλα
Ένα από τα σπουδαιότερα μαντεία της αρχαιότητας βρισκόταν στην πρώτη αρχαιοελληνική αποικία των Ελλήνων στη Δύση. Στην Κύμη της Ιταλίας. Η ιέρεια όταν ήθελε να συμβουλευτεί τον Απόλλωνα έμπαινε μέσα σε μια θαλάσσια σπηλιά. Η ιέρεια ήταν η Σιβύλλα που τη σέβονταν και την εκτιμούσαν όλοι, από τον τελευταίο αγρότη μέχρι τον σπουδαιότερο βασιλιά.
Η ονομασία «Κυμαία Σίβυλλα» δεν ήταν το πραγματικό της όνομα. Το «Κυμαία» προσδιόριζε την καταγωγή, ενώ με το «Σίβυλλα» προσδιορίζεται η προφητική της ιδιότητα. Σίβυλλες υπήρχαν πολλές.
Ως πραγματικά ονόματα της Κυμαίας Σίβυλλας επικρατέστερα θεωρούνται τα : Αμάλθεια, Διηφόβη και Ιεροφίλη.
Ο μύθος έλεγε πως ο θεός Απόλλων της είχε χαρίσει χίλια χρόνια ζωής, αλλά επειδή δεν ενέδωσε στις σεξουαλικές του επιθυμίες, απέσυρε το δώρο της αιώνιας νεότητας, με αποτέλεσμα η Σίβυλλα να γερνάει συνεχώς με το πέρασμα των αιώνων.[8]
Ένας χρησμός του μαντείου έλεγε ότι ο Αινείας, που γνωρίσαμε σαν ήρωα της Τροίας, θα γινόταν ιδρυτής μιας μεγάλης και ισχυρής δυναστείας. Μετά τη φυγή του απ την Τροία έφτασε στο Λάτιο και επισκέφθηκε το μαντείο. Η Σιβύλλα τότε τον οδήγησε σε ένα μακρύ διάδρομο που γύρω του χόρευαν φοβερές σκιές. Ο Αινείας κατάλαβε ότι βρισκόταν στο βασίλειο των νεκρών. Τότε μπροστά του εμφανίστηκε ο πατέρας του ο Αγχίσης που τον διαβεβαίωσε ότι το μέλλον του θα ήταν λαμπρό και του έδειξε μια αυτοκρατορία που είχε στη μέση το Λάτιο. Αναφερόταν στη Ρώμη. Όντως σύμφωνα με το Βιργίλιο, ο Αινείας έγινε βασιλιάς αυτής της χώρας που εξελίχθηκε στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.[9]
Η αρχαιολογική σκαπάνη επιβεβαιώνει το μύθο
Μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα υπήρχε ο μύθος αλλά δεν υπήρχαν αποδείξεις για το μαντείο της Σιβύλλας ήταν υπαρκτό στα πλαίσια του μύθου.
 |
| Η είσοδος της σπηλιάς της Σίβυλλας |
Τη δεκαετία του 1920 όμως, ομάδα αρχαιολόγων ξεκίνησε ανασκαφές στην περιοχή και κυρίως στο ναό του Απόλλωνα στην Κύμη. Τον Μάϊο του 1932 ο Ιταλός αρχαιολόγος Amadeo Maiuri εντόπισε υπόγειους διαδρόμους εκεί που βρισκόταν το μαντείο στην αρχαιότητα. Ήταν το «Cumae Cave», που θεωρείται πως είναι ο τόπος που συνδέεται με την Κυμαία Σίβυλλα.
Όσοι ήθελαν να πάρουν χρησμό έπρεπε να κατέβουν μέσα απ τη στενή στοά μήκους 131 μέτρων για να φτάσουν στο σπήλαιο. Λόγω των φωτεινών ακτίνων που έμπαιναν στη σπηλιά ο άνθρωπος περνούσε από σημεία με έντονο φως και σημεία με έντονο σκοτάδι μέχρι να φτάσει στη Σίβυλλα.
Κάπως έτσι οι άνθρωποι αυτοί φαίνονταν σαν σκιές και ο καθένας που βρισκόταν εκεί, είχε την αίσθηση ότι βρισκόταν στο βασίλειο του θανάτου.
Ήταν ένας φοβερός μυστικιστικός κόσμος.
Όταν ο ενδιαφερόμενος έφτανε στην είσοδο του σπηλαίου η Σιβύλλα φώναζε:
«Ζητήστε το ρητό γρήγορα. Ο Θεός δείτε ο Θεός».
Αμέσως άλλαζε έκφραση το πρόσωπό της,
έλυνε τα μαλλιά της και η φωνή της δεν ήταν πια ανθρώπινη.[10]
Σιβυλλικά Βιβλία
Οι αρχαίοι Ρωμαίοι για τα καθημερινά τους ερωτήματα, συμβουλεύονταν ιερείς οι οποίοι «διάβαζαν» το κοντινό μέλλον στα εντόσθια θυσιασμένων ζώων και στο πέταγμα των πουλιών.
Οι ηγέτες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας όμως, πίστευαν ότι απόλυτη ασφάλεια παρείχε μόνο ο γραπτός οδηγός του μέλλοντος, τα Σιβυλλικά Βιβλία. Πιστεύεται ότι στην αρχική τους μορφή, τα Σιβυλλικά Βιβλία ήταν έμμετροι λόγοι της ελληνόφωνης προφήτισσας Σίβυλλας, γραμμένοι πάνω σε φύλλα βελανιδιάς.
Όταν ζητούσε κάποιος συμβουλές από τα βιβλία δεν ήταν το ίδιο με το να ζητήσει χρησμό από την Πυθία των Δελφών. Οι χρησμοί της Πυθίας, αν και διφορούμενοι, απαντούσαν σε συγκεκριμένες ερωτήσεις. Τα Σιβυλλικά Βιβλία, αντιθέτως, είχαν γραφτεί αιώνες νωρίτερα και οι προφητείες που περιέχονταν σε αυτά μπορούσαν να προσαρμοστούν στην τρέχουσα κατάσταση.
Οι φύλακες δεν κοινοποιούσαν ποτέ τις αρχικές προφητείες, με αποτέλεσμα να μπορούν να τις ερμηνεύσουν με όποιο τρόπο ήθελαν.
Σύμφωνα με τα ρωμαϊκά έγγραφα, οι προβλέψεις της Σιβύλλας που είχαν περάσει σε γραπτά κείμενα, ήταν ορθές και ακριβείς σε τέτοιο βαθμό, ώστε ο Ταρκύνιος ο Υπερήφανος, ο έβδομος και τελευταίος βασιλιάς της Ρώμης, αγόρασε τα κείμενα πληρώνοντας ένα τεράστιο χρηματικό ποσό και πλέον, θεωρήθηκαν κρατικό μυστικό.
Η Σίβυλλα πρόσφερε εννέα βιβλία με προφητείες στον έβδομο και τελευταίο βασιλιά της Ρώμης, τον τυραννικό Λεύκιο Ταρκύνιο τον Υπερήφανο.
 |
Η Κυμαία Σίβυλλα
του Μιχαήλ Αγγέλου |
Όταν ο Ταρκύνιος αρνήθηκε να αγοράσει τα βιβλία επειδή θεώρησε ότι τα χρήματα που ζητούσε η Σίβυλλα ήταν πολλά, εκείνη έκαψε τρεις τόμους και τους πρόσφερε τους υπόλοιπους στην ίδια τιμή. Ο Ταρκύνιος απέρριψε και τη δεύτερη προσφορά, με αποτέλεσμα η Σίβυλλα να κάψει τρία ακόμα βιβλία.[11]
Τότε ο βασιλιάς συνειδητοποίησε το λάθος του και συμφώνησε να αγοράσει τα τρία εναπομείναντα βιβλία στην αρχική τιμή. Τα μετέφερε στη Ρώμη, όπου τα τοποθέτησε σε ένα πέτρινο θησαυροφυλάκιο σε μια κρύπτη κάτω από τον νέο Ναό του Δία που είχε κατασκευαστεί κατ’ εντολή του, στον λόφο του Καπιτωλίου. Η Σίβυλλα τότε εξαφανίστηκε.[12]
Η φροντίδα των βιβλίων ανατέθηκε σε δέκα, και αργότερα δεκαπέντε, ανώτερους υπαλλήλους, του φύλακες των σιβυλλικών βιβλίων, οι οποίοι έπρεπε να τα διατηρούν σε ασφαλές και μυστικό μέρος.
Την περίοδο της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας, μόνο 15 εκλεγμένοι που τους επέλεγε η Ρωμαϊκή Σύγκλητος είχαν το δικαίωμα πρόσβασης στα βιβλία της Σίβυλλας. Επρόκειτο για τα «Σιβυλλικά βιβλία» που φυλάσσονταν και φρουρούνταν σε μια μαρμάρινη κρύπτη κάτω απ το ναό του Καπιτωλίου Δία στη Ρώμη.
Σ’ αυτά κατέφευγαν σε περιόδους ανάγκης όπως στα πρόθυρα ενός πολέμου. Έχει καταγραφεί πως ο τελευταίος αυτοκράτορας που τα συμβουλεύτηκε ήταν ο Ιουλιανός, ο οποίος λεγόταν και «Αποστάτης», επειδή είχε επιχειρήσει να επαναφέρει την ειδωλολατρία στην εκχριστιανισμένη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία.
Ο Ιουλιανός τα συμβουλεύτηκε όταν ετοιμαζόταν να εισβάλει στην Περσία και οι φύλακες του απάντησαν πως το κατάλληλο έτος για να περάσει τα σύνορα ήταν το 363 μ.Χ. Όμως τα Βιβλία δεν διευκρίνιζαν ποιος θα ωφελούνταν από την εισβολή των Ρωμαίων στην περσική επικράτεια. Στο τέλος, αποδείχτηκε πως ωφελήθηκαν οι Πέρσες. Οι Ρωμαίοι νικήθηκαν, ο Ιουλιανός σκοτώθηκε και ο χριστιανισμός αποκαταστάθηκε στην αυτοκρατορία.[13]
Γύρω στο 83 π.Χ., τα Σιβυλλικά Βιβλία καταστράφηκαν σε μια πυρκαγιά και η Σύγκλητος για να τα αντικαταστήσει, έστειλε αντιπροσώπους να συλλέξουν παρόμοιες προφητείες από ναούς και ιερούς τόπους σε ολόκληρη την αυτοκρατορία.
Τα βιβλία, αφού αντικαταστάθηκαν μετά την πυρκαγιά του 83 π.Χ, επιβίωσαν μέχρι την εποχή του Μεγάλου Θεοδοσίου και γλίτωσαν από τις καταστροφές που προκάλεσαν σε πολλούς ναούς οι φανατικοί χριστιανοί, αλλά μόνο για έξι ακόμα χρόνια.
Το 405 μ.Χ. ο διοικητής της Δυτικής Αυτοκρατορίας, Στίλικο, διέταξε να καούν δημόσια. Τα κίνητρά του ήταν περισσότερο πολιτικά παρά θρησκευτικά, καθώς την εποχή εκείνη ένας βάρβαρος στρατός απειλούσε ότι θα τα χρησιμοποιήσει εναντίον των Ρωμαίων.[14]
Αυτά τα βιβλία, εκ των οποίων μόνο κάποια αποσπάσματα έχουν διασωθεί, δεν πρέπει να συγχέονται με τους "Σιβυλλικούς Χρησμούς", 12 βιβλία με προφητείες που εικάζεται ότι έχουν συγγραφεί σε ιουδαιοχριστιανικό περιβάλλον.
[15]
